Văn hóa báo chí - gốc để “phò chính, trừ tà”

Văn hóa báo chí là một bộ phận trong hệ thống văn hóa xã hội và văn hóa dân tộc. Văn hóa báo chí là hệ thống những giá trị được biểu hiện và thẩm thấu trong hoạt động báo chí; thể hiện qua tư duy, nhận thức, hành động của các chủ thể tham gia hoạt động báo chí và kết quả mà chủ thể tạo ra trong hoạt động đó. Văn hóa báo chí không chỉ là cách hành xử chuẩn mực trong nghề, từ đạo đức tác nghiệp, thái độ với nguồn tin đến cách ứng xử với đồng nghiệp, mà còn bao hàm trách nhiệm xã hội, bản lĩnh chính trị, tinh thần cầu thị và sự trung thực đến tận cùng.

Văn hóa báo chí có vai trò phản ánh và góp phần điều chỉnh hành vi, đạo đức, phương pháp làm việc, tinh thần trách nhiệm của người làm báo; đồng thời thể hiện trong nội dung, hình thức, cách tổ chức sản xuất sản phẩm báo chí và quan hệ của báo chí với công chúng-xã hội. Nói cách khác, văn hóa chính là “phần hồn” của nghề báo, thể hiện ở cách nhà báo suy nghĩ, hành động, viết và phản ánh thông tin sao cho chân thực, nhân văn và có trách nhiệm.

Tọa đàm "Xây dựng văn hóa cơ quan báo chí và văn hóa người làm báo” do Báo Quân đội nhân dân tổ chức tại Hội báo toàn quốc năm 2023, thu hút sự quan tâm của đông đảo công chúng. Ảnh: THÁI HƯNG

Trong tham luận tại hội thảo về văn hóa truyền thông trong thời kỳ hội nhập diễn ra vào tháng 2-2012 tại Hà Nội, nhà báo Phan Quang nhấn mạnh: Bác Hồ dạy rằng, nói đến báo chí, trước hết phải nói đến những người làm báo. Báo chí là văn hóa thì tất nhiên đòi hỏi người làm báo phải có văn hóa; nhà báo coi tác nghiệp của mình là hoạt động văn hóa. Chắc không mấy ai dám vỗ ngực xưng mình là “nhà văn hóa”. Tuy nhiên, về thực chất, có văn hóa là yêu cầu quán xuyến cuộc đời nghề nghiệp của bất kỳ ai dấn thân vào nghề báo, viết văn hay làm nghệ thuật.

Văn hóa báo chí trong tư tưởng Hồ Chí Minh là những giá trị bền vững, là chân-thiện-mỹ của báo chí cách mạng đối với sự nghiệp giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người và xây dựng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Người viết: “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ”. “Ngòi bút của các bạn cũng là những vũ khí sắc bén trong sự nghiệp phò chính, trừ tà”.

Trong lịch sử phát triển của nền báo chí cách mạng Việt Nam, các cơ quan báo chí đã không ngừng xây dựng nền văn hóa báo chí cách mạng và đạt được nhiều thành tựu, đóng góp to lớn vào phong trào cách mạng, các cuộc kháng chiến bảo vệ Tổ quốc và xây dựng chủ nghĩa xã hội. Nhà báo làm ra sản phẩm lao động là các giá trị tinh thần cụ thể được xã hội hóa ở mức rất cao. Nếu nhà báo không có trách nhiệm sâu sắc đối với sản phẩm mà mình làm ra thì hậu quả sẽ khôn lường. Vì thế, hơn ai hết, nhà báo phải luôn trau dồi đạo đức cách mạng, đạo đức nghề nghiệp.

Tuy nhiên, trong thời kỳ đổi mới, khi kinh tế thị trường phát triển, việc xây dựng văn hóa báo chí chịu áp lực rất lớn. Trong “ma trận thông tin” sôi động và sự cạnh tranh quyết liệt, các cơ quan báo chí nói chung, nhà báo nói riêng phải đứng giữa lằn ranh của nhiều phía, giữa tốc độ và sự chính xác, giữa tự do và trách nhiệm, giữa phản ánh và dấn thân. Trong hành trình ấy, văn hóa báo chí chính là kim chỉ nam tạo ra “cái phanh tự thân”, giúp người làm báo dừng lại trước những cám dỗ, cúi đầu khi đối diện với nỗi đau của người khác và giữ thẳng lưng khi phải nói lên sự thật.

Để giữ được văn hóa báo chí, trong bất luận hoàn cảnh nào, các cơ quan báo chí và người làm báo cũng phải giữ được sự trung thực. Đó là trung thực với sự kiện, trung thực với bạn đọc, trung thực với chính lương tâm của mình để tạo ra sản phẩm và tác phẩm trung thực. Bởi chỉ cần một dòng tít sai bản chất, một câu trích dẫn bị bóp méo, một thông tin đưa thiếu kiểm chứng... cũng đủ làm sứt mẻ lòng tin đã được gây dựng qua bao nhiêu năm, thậm chí hủy hoại cả một thương hiệu báo chí.

Văn kiện Đại hội lần thứ XIII của Đảng xác định nhiệm vụ “xây dựng nền báo chí, truyền thông chuyên nghiệp, nhân văn và hiện đại”; đồng thời, tại hội nghị văn hóa toàn quốc triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng (năm 2021), Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã chỉ đạo cần phải nâng cao chất lượng hoạt động báo chí, trong đó có nhiệm vụ kiến tạo không gian, môi trường văn hóa trong hoạt động báo chí; xây dựng cơ quan báo chí văn hóa, văn hóa báo chí của người làm báo. Trên tinh thần ấy, Đảng, Nhà nước ta cũng ban hành nhiều chủ trương, chính sách, pháp luật nhằm phát triển báo chí và xây dựng môi trường văn hóa trong cơ quan báo chí thiết thực.

Ngày 21-6-2022, Ban Tuyên giáo Trung ương phối hợp với Bộ Thông tin và Truyền thông, Báo Nhân Dân, Hội Nhà báo Việt Nam tổ chức phát động Phong trào thi đua “Xây dựng môi trường văn hóa trong các cơ quan báo chí”, qua đó nâng cao nhận thức, trách nhiệm của cấp ủy, tổ chức đảng, lãnh đạo cơ quan báo chí, người làm báo về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của văn hóa đối với sự phát triển đất nước. Để tiếp tục đưa phong trào này đi vào cuộc sống, cơ quan báo chí cần chấp hành nghiêm chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; thực hiện đúng nhiệm vụ, quyền hạn của báo chí và tôn chỉ, mục đích của cơ quan báo chí. Cần phát huy vai trò tiên phong, gương mẫu của người đứng đầu, của cán bộ lãnh đạo trong việc triển khai phong trào thi đua xây dựng môi trường văn hóa trong cơ quan báo chí.

Các sản phẩm, tác phẩm báo chí cần mang đậm yếu tố văn hóa, đó là nêu cao tính nhân văn, tinh thần đoàn kết, "tương thân tương ái", hướng đến các giá trị chân-thiện-mỹ; lan tỏa những điều tốt đẹp, đấu tranh, phản bác các quan điểm sai trái, tiêu cực, bồi đắp nền tảng tinh thần xã hội; coi trọng việc bồi dưỡng, nâng cao bản lĩnh chính trị, trình độ chuyên môn, đạo đức nghề nghiệp của người làm báo.

Mỗi người làm báo cần tích cực học tập, rèn luyện về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong sáng. Hành nghề trung thực, công tâm, không vụ lợi, không sách nhiễu, cửa quyền, giữ gìn phẩm giá, tư cách người làm báo; tôn trọng quyền con người, quyền riêng tư, không gây tổn thương tinh thần, nhân phẩm, danh dự cá nhân và tổ chức. Cùng với đó, người làm báo có văn hóa là phải giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt, nêu cao tính nhân văn trong tác phẩm báo chí cũng như trên mạng xã hội và các phương tiện truyền thông khác; ứng xử chân thành, thân ái; sẵn sàng chia sẻ, hỗ trợ đồng nghiệp; khiêm tốn, văn minh trong quan hệ công tác; chuẩn mực, thân thiện với công chúng.

 “Mắt sáng, lòng trong, bút sắc” là cuốn sách nổi tiếng của nhà báo lão thành Hữu Thọ, từ nhiều năm qua đã góp phần định hướng người làm báo. Mắt sáng giúp nhà báo nhìn nhận, đánh giá đúng bản chất của sự vật, hiện tượng, chọn đúng vấn đề có lợi cho dân, cho nước để thông tin, phản ánh. Lòng trong là đạo đức trong sáng, ngay thẳng, trung thực, bản lĩnh, không bị lung lạc trước những cám dỗ tầm thường. Bút sắc là năng lực sáng tạo tác phẩm báo chí, nội dung và hình thức bài báo có chất lượng, có giá trị ảnh hưởng và lan tỏa tích cực. Ba phẩm chất nêu trên cũng chính là những phẩm chất mang đậm tính văn hóa của người làm báo Việt Nam để hướng tới hoàn thành sứ mệnh “phò chính, trừ tà”.

ĐỨC TÂM