Chuyển hóa thế trận là thế trận luôn vận động, thay đổi và phát triển theo các hoàn cảnh, điều kiện cụ thể của việc đối chọi mưu kế và cách đánh giữa hai bên đối địch.
Chiến dịch phản công Việt Bắc Thu-Đông năm 1947 là chiến dịch đầu tiên của Quân đội ta trong kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Thắng lợi của chiến dịch đã để lại nhiều bài học quý về nghệ thuật chiến dịch; trong đó, nghệ thuật chuyển hóa thế trận là nét nổi bật.
Tháng 10-1947, thực dân Pháp quyết định mở cuộc hành quân lớn, đầy tham vọng tiến công lên Việt Bắc hòng tiêu diệt và bắt cơ quan đầu não kháng chiến của ta, tìm diệt chủ lực, phá tan căn cứ địa Việt Bắc.
Trong thời gian đầu của chiến dịch, do phán đoán chưa đúng hướng tiến công của quân Pháp, ta bị bất ngờ nhưng Bộ tổng chỉ huy đã đánh giá lại tình hình và qua nghiên cứu tài liệu về cuộc hành quân thu được của địch, đã kịp thời điều chỉnh kế hoạch tác chiến: Lập 3 mặt trận (sông Lô, đường 4, đường 3), đánh địch vận động trên bộ, trên sông là chính, tiến tới bẻ gãy từng gọng kìm của địch; đưa các đại đội độc lập về nhiều địa phương phát động chiến tranh du kích. Thực hiện chủ trương trên, ở hướng Đông, ta đánh nhiều trận phục kích trên đường 4, nổi lên là trận Bông Lau (30-10-1947); ở Bắc Kạn-đường 3, tập kích Chợ Mới (15-10-1947), Chợ Đồn (21-10-1947); ở hướng Tây, đánh nhiều trận phục kích trên bộ, trên sông như trận Km7 đường Tuyên Quang-Hà Giang... lực lượng của địch bị dàn mỏng và tiêu hao nặng, ngày càng gặp khó khăn về vận chuyển, tiếp tế, buộc phải rút lui cục bộ ở một số nơi.
Từ ngày 21-11-1947, quân Pháp bí mật rút khỏi Việt Bắc, đồng thời điều lực lượng từ Hòa Bình ra càn quét Hưng Hóa, đánh chiếm Việt Trì, cho quân nhảy dù xuống Thái Nguyên, Cù Vân, La Hiên, Tràng Xá để tạo bàn đạp và yểm trợ cho việc rút lui. Ta kịp thời tổ chức lực lượng đánh địch trên nhiều hướng: Tập kích đồn Phủ Thông (30-11-1947), phục kích nhiều trận ở Sơn Dương, Bình Ca, Đèo Khế, Phan Lương, Đèo Giàng (15-12-1947)...
Nhờ vận dụng linh hoạt, sáng tạo các hình thức chiến thuật kết hợp với biện pháp tác chiến, ta đã phát huy sức mạnh của các lực lượng, xử lý hiệu quả tình huống, giành và giữ quyền chủ động phản công, tiến công rộng khắp, khoét sâu mâu thuẫn của địch giữa phân tán lực lượng bảo vệ các đoàn vận tải trên bộ, trên sông với tập trung binh lực hành quân thọc sâu, hợp điểm; ta càng đánh càng mạnh, địch ngày càng suy yếu, buộc phải rút lui khỏi Việt Bắc.
VĂN TUẤN