Về học thuật, có thể gọi tổ chức bố trí đội hình là hình trận và thế trận. Bàn về hình trận và thế trận trong sách "Bàn về nghệ thuật quân sự", Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, trang 53, Thượng tướng Hoàng Minh Thảo viết: “Hình trận là đội hình của trận đánh. Bố trí đội hình theo một thế tác chiến có lợi là thế trận. Hình trận là đội hình có thể vuông, tròn, cong, dài, nghiêng, ngang, dọc...”.

Trong Chiến dịch Tây Nguyên năm 1975, trận đánh Buôn Ma Thuột, hình trận và thế trận của ta được triển khai khoa học, sáng tạo. Đó là hình trận chiến lược, tạo thế trận cho Chiến dịch Tây Nguyên. Mưu kế chiến lược của ta là ghìm giữ địch ở hai đầu Nam-Bắc chiến tuyến là Sài Gòn và Huế-Đà Nẵng để địch tập trung cả hai sư đoàn dự bị chiến lược vào giữ Sài Gòn và Huế-Đà Nẵng, để hở Tây Nguyên; và ở Tây Nguyên ta chọn mục tiêu phá vỡ Buôn Ma Thuột, dùng lực lượng nghi binh, lừa địch ở Pleiku, làm cho Buôn Ma Thuột bị sơ hở, bị bất ngờ. Sau đó, ta chia cắt quân địch về chiến lược và chiến dịch, làm cho các cụm quân của địch bị cô lập, tách rời, không chi viện được cho nhau, tạo thế cho đòn tập trung đánh Buôn Ma Thuột được thuận lợi.

Hình trận bao giờ cũng cần có lực lượng dự bị, đội dự bị để sẵn sàng đối phó với mọi tình huống. Ta đã linh hoạt sử dụng Sư đoàn 10 đánh Đức Lập, xong chuyển về làm đội dự bị cho Buôn Ma Thuột để đánh bại phản đột kích của Sư đoàn 23 địch định cứu, chiếm lại Buôn Ma Thuột do Sư đoàn 316 của ta đánh chiếm. Trận then chốt thứ nhất là đánh chiếm, giải phóng Buôn Ma Thuột. Trận then chốt thứ hai là đánh bại phản kích của Sư đoàn 23 địch. Sau khi mất Buôn Ma Thuột và Sư đoàn 23 địch phản kích bị đánh bại, tất cả thủ đoạn tác chiến, hình thức chiến thuật của địch thất bại, địch liền rút chạy khỏi Tây Nguyên.

Hình trận và thế trận trong trận Buôn Ma Thuột thể hiện tính linh hoạt, hiểm hóc của đội hình tác chiến; đánh bằng nhiều thủ đoạn tác chiến, nhiều hình thức tác chiến, nhiều hình thức chiến thuật, nhiều thế, làm cho địch không có cách nào đối phó, đành phải chịu thua nhanh chóng, chịu khuất phục khi lực lượng vẫn còn đông.

PHẠM TUẤN