Cũng chính tại nơi đây đã thành lập chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên của huyện Hiệp Hòa. Hiện nay, toàn huyện có 8 điểm di tích lịch sử cấp quốc gia đặc biệt, thì xã Hoàng Vân có 5 điểm, cùng 58 cá nhân và gia đình được Nhà nước cấp bằng “Có công với nước”...

Đầu tháng 10-2012, huyện Hiệp Hòa tổ chức lễ đón nhận quyết định của Nhà nước công nhận 16 xã của huyện là “An toàn khu 2” trong thời kỳ tiền khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám năm 1945 và kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Lần ấy, tôi đã về xã Hoàng Vân, tìm đến xóm Đá là nơi từng được Trung ương và Xứ ủy Bắc Kỳ chọn làm địa điểm đặt cơ quan và mở lớp huấn luyện chính trị cho cán bộ ở các tỉnh Bắc Kỳ. Xóm Đá có tới 26 gia đình là cơ sở cách mạng... trong đó có gia đình người đánh cá đã cứu đồng chí Trường Chinh thoát khỏi tay địch năm 1941. Hôm đó, đồng chí Trường Chinh bị địch truy đuổi, chạy ra bờ sông thì được cha con người đánh cá đưa lên thuyền, giấu trong đống lưới chở sang bên kia sông. Sau đó hai cha con bị địch bắt lên đồn tra hỏi nhưng họ đã khôn khéo khai báo để không bị lộ. Sự kiện trên được ghi trong cuốn Lịch sử đấu tranh cách mạng của Đảng bộ và nhân dân Hiệp Hòa (tập 1, xuất bản năm 1992). Cha con người đánh cá ấy là ông Trương Văn Lịnh và cô con gái là Trương Thị Vịnh, tên thường gọi hồi nhỏ là Xoay. Ông Lịnh mất đã khá lâu, nhưng người con gái vẫn còn. Chúng tôi đã đến thăm cụ Vịnh đang sống với vợ chồng người con trai thứ sáu. Năm ấy, cụ Trương Thị Vịnh đã 85 tuổi...

Tròn một con giáp kể từ dạo đó, cuối năm 2024 vừa qua, chúng tôi lại về thăm Hoàng Vân. Trong câu chuyện hàn huyên với những người quen cũ, nổi bật là những chuyện liên quan đến phong trào xóa đói, giảm nghèo và vươn lên làm giàu trong công cuộc xây dựng nông thôn mới trên quê hương cách mạng hôm nay. Đặc biệt, trong Phong trào “Mỗi xã một sản phẩm tiêu biểu” (OCOP), xã Hoàng Vân đã và đang tạo dựng được 2 đặc sản nổi tiếng là trám đen và bánh chưng làng Vân.

leftcenterrightdel
Quả trám đen Hoàng Vân. 

Trám đen là cây bản địa của đất phù sa sông Cầu, nhiều nhất là ở Hoàng Vân và những địa phương nằm phía thượng nguồn. Quả trám đen là thức ăn dân giã thôn quê từ xa xưa. Ngày nay, nó không chỉ là thực phẩm sạch mà còn là “thực phẩm chức năng” phòng ngừa những thứ bệnh tật của thời đại công nghiệp. Vậy là những cây trám truyền thống ở Hoàng Vân trở thành thứ cây “hái ra tiền”. Theo thống kê, toàn xã hiện có hơn 4.000 cây trám đang cho thu hoạch, riêng thôn Vân Xuyên có gần 3.000 cây, trong đó có gần 100 cây cổ thụ trên 100 năm tuổi. Trám trồng dọc đường đi, vừa cho quả vừa cho bóng mát. Trám trồng rải rác trong vườn và trồng thành vạt, thành rừng từ nhiều chục năm trước.

Mỗi năm, người dân thôn Vân Xuyên thu hoạch được khoảng 50 tấn quả, giá bán trung bình từ 100.000 đồng đến 120.000 đồng/kg. Cây trám Hoàng Vân chưa bao giờ chịu cảnh “được mùa, mất giá” như nhiều loại cây khác trong cơ chế thị trường. Tất nhiên, để quả trám Hoàng Vân đi xa hơn và mang lại lợi nhuận cao hơn, thì cần đầu tư hơn nữa khâu chế biến và đóng hộp theo công nghệ hiện đại, bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm... Đồng thời, phải bảo tồn nguồn gen đi đôi với chọn lọc và lai tạo để có được những giống trám ngon, chất lượng cao, tạo nên thương hiệu riêng cho sản phẩm trám Hoàng Vân. Hiện nay, ở Hoàng Vân đã xuất hiện những triệu phú, tỷ phú “8x, 9x” từ cây trám. Ở thôn Vân Xuyên có chàng trai Trần Văn Lưu sinh năm 1994 đã mày mò học hỏi và thử nghiệm để trở thành nhà cung cấp cây trám giống nổi tiếng cho nhiều địa phương trong tỉnh và cả nước...

leftcenterrightdel
 Bà Bùi Thị Lộc kiểm tra bánh trước khi giao cho khách hàng.

Cùng với món trám đen nức tiếng gần xa, những năm gần đây, bánh chưng làng Vân là sản phẩm được xếp hạng OCOP 3 sao của tỉnh Bắc Giang. Huyện Hiệp Hòa có 3 xã nổi tiếng về bánh chưng là Hoàng Vân, Hoàng An và Thanh Vân; nhưng đứng đầu về chất lượng và số lượng là sản phẩm từ các lò bánh xã Hoàng Vân, tạo nên thương hiệu “Bánh chưng làng Vân” vốn là danh xưng cổ truyền của địa danh này. Bánh chưng làng Vân có màu trắng chứ không xanh màu lá dong như bánh chưng nhiều vùng quê khác. Miếng bánh chưng làng Vân mềm dẻo, thơm mùi gạo nếp và đỗ xanh, hạt gạo còn nguyên hình...

Theo bà Bùi Thị Lộc, 65 tuổi, Chủ nhiệm Hợp tác xã Bánh chưng làng Vân thì sở dĩ bánh chưng làng Vân thơm, mềm, dẻo và có màu trắng là bởi hầu hết nguyên liệu làm bánh đều là “cây nhà lá vườn” trên đất Hoàng Vân. Gạo gói bánh là loại nếp cái hoa vàng được gieo cấy trên đồng đất Hoàng Vân và các xã lân cận. Đây là loại gạo thơm dẻo có vị đặc trưng riêng. Đã vậy, gạo còn được lựa chọn cầu kỳ, hạt gạo trắng, mẩy, đem ngâm nước ấm khoảng 5 giờ rồi đãi sạch, để ráo, trộn với ít muối nhằm giúp bánh không ôi thiu, vị thêm đậm đà. Lá gói bánh là loại lá chít do nhân dân tự trồng. Sau khi cắt bỏ phần ngọn và cuống, lá được rửa sạch bằng nước rồi đem luộc đến khi nước chớm sôi thì vớt ra để lá mềm và giữ nguyên mùi vị. Thịt lợn ba chỉ làm nhân bánh được tuyển chọn từ những trang trại nuôi lợn sạch trên địa bàn. Hạt đậu xanh cũng phải mẩy đều, không sâu mọt... Bánh chưng làng Vân gói lá chít nên miếng bánh màu trắng. Lá chít nhỏ hơn lá dong nên chiếc bánh ráo nước, để lâu ngày bánh không bị “vữa” và lại gạo. Cách gói bánh cũng rất quan trọng, phải vừa tay vì chặt quá làm bánh nhanh lại gạo, còn lỏng bánh sẽ nhão. Bánh chưng làng Vân được luộc 2 lần trên bếp củi, trong thời gian khoảng từ 4 đến 5 giờ rồi vớt ra, rửa sạch, sau đó dùng tay lăn đến khi rền và dẻo mới quấn lại...

leftcenterrightdel

 Cổng xóm “Nông thôn mới” ở xã Hoàng Vân.

Bánh chưng làng Vân vốn đã nổi tiếng từ xưa, ngày nay càng nổi tiếng bởi gắn với các sản phẩm nông nghiệp sạch của nông thôn mới. Bánh không chỉ được tiêu thụ trong huyện, trong tỉnh mà còn có mặt tại nhiều siêu thị trong nước và gửi làm quà cho bè bạn, người thân ở nước ngoài. Nhất là vào dịp Tết cổ truyền, cả xã nhộn nhịp làm bánh theo các đơn hàng gần xa. Hợp tác xã của bà Bùi Thị Lộc có hơn 30 hộ gia đình, mỗi hộ là một “lò bánh” riêng, nhưng khi có các đơn hàng lớn thì cùng nhau “hợp tác” và chia sẻ. Bởi vậy, các “thông số kỹ thuật” phải thống nhất và các quy định về bảo vệ thương hiệu phải được chấp hành nghiêm ngặt. Những năm gần đây vào dịp lễ hội mừng xuân, UBND huyện Hiệp Hòa lại tổ chức hội thi gói bánh chưng làng Vân, vừa để nâng cao tay nghề, vừa là dịp quảng bá sản phẩm OCOP của huyện nhà...

Làng Vân của tổng Hoàng Vân xưa là một trong những ngôi làng Việt cổ của mảnh đất văn hiến Hiệp Hòa. Trong kháng chiến cứu nước, xã Hoàng Vân là cái nôi của phong trào cách mạng Hiệp Hòa. Ngày nay, Hoàng Vân đang cùng huyện nhà vươn lên trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Và những đặc sản truyền thống như trám đen, bánh chưng, gỏi cá... đang được quan tâm giữ gìn và phát triển, góp phần tạo động lực cho quê hương cất cánh!

Bài và ảnh: BÙI THIẾT SƠN