Những con số báo động

Theo kết quả Tổng điều tra dinh dưỡng toàn quốc 2019-2020 của Viện Dinh dưỡng Quốc gia, tỷ lệ trẻ em thừa cân, béo phì ở Việt Nam tăng gấp 2,2 lần (từ 8,5% năm 2010 lên 19% năm 2020). Gánh nặng kép về dinh dưỡng ở tuổi học đường và tiền học đường gồm thiếu và thừa dinh dưỡng là cửa ngõ của nhiều bệnh mãn tính không lây nguy hiểm, ảnh hưởng đến sự phát triển về thể chất và trí tuệ của trẻ em, học sinh.

Cả nước vẫn còn gần 40% số trường có bếp ăn tập thể, căng tin chưa bảo đảm yêu cầu vệ sinh an toàn thực phẩm. Đội ngũ cán bộ cấp dưỡng trong trường học chưa được đào tạo bài bản, thực đơn bữa ăn chưa bảo đảm khoa học. Công tác tổ chức bữa ăn bán trú còn nhiều khó khăn, đặc biệt là ở các trường, điểm trường vùng sâu, vùng xa, miền núi do điều kiện kinh tế còn hạn chế.

Năm học 2018-2019, tại các trường học mầm non và phổ thông vẫn còn 22,8% nhà vệ sinh bán kiên cố, xuống cấp. Số lượng nhà vệ sinh đủ nước sạch và xà phòng rửa tay chỉ chiếm khoảng 65,6%. Số trường có đủ nước uống và nước sinh hoạt chỉ chiếm khoảng 62,8%. Vệ sinh môi trường kém là nguyên nhân dẫn đến tình trạng gia tăng các bệnh lây nhiễm trong trường học. Việc gia tăng gánh nặng học tập, ô nhiễm môi trường, những thay đổi về điều kiện kinh tế, xã hội là nguy cơ phát sinh nhiều bệnh học đường.

Thời điểm hiện tại, hơn 40% học sinh mắc tật khúc xạ, gần 90% học sinh mắc bệnh răng miệng, 7-15% học sinh mắc bệnh cong vẹo cột sống... Những căn bệnh này ảnh hưởng đến khả năng học tập, hoạt động, sinh hoạt, vui chơi cũng như chất lượng sống của các em học sinh và để lại hậu quả lâu dài.

Đau buồn hơn, mỗi năm, toàn quốc có khoảng 2.000 trẻ em, học sinh tử vong do đuối nước. Tỷ lệ này cao gấp 10 lần các nước phát triển. Điều đó cho thấy sự cần thiết phải có những giải pháp để bảo đảm an toàn cho trẻ em, học sinh trong và ngoài trường học.

leftcenterrightdel
Trường THCS Thăng Long (Hà Nội) nâng cao thể chất bằng những tiết học ngoài trời. 

Về giáo dục thể chất và thể thao trường học, năm học 2019-2020 có 69% số học sinh chưa tham gia hoạt động thể dục thể thao; 76,5% số học sinh không đạt tiêu chuẩn đánh giá xếp loại thể lực theo tuổi. Việc thiếu đầu tư cơ sở vật chất cũng là một trong những nguyên nhân chưa thu hút được đông đảo học sinh tham gia tập luyện thể dục, thể thao. Khảo sát do Tổng cục Thống kê và Viện Dinh dưỡng Quốc gia thực hiện trong giai đoạn 2019-2020 cho thấy, ở tất cả các vùng sinh thái Việt Nam cho kết quả khích lệ khi nam thanh niên Việt Nam có chiều cao trung bình 168,1cm; nữ có chiều cao trung bình 156,2cm. Trong khu vực Đông Nam Á, thanh niên Việt Nam xếp tốp 4 về chiều cao, sau Singapore, Malaysia và Thái Lan. Tuy nhiên, báo cáo của Quỹ Dân số Liên hợp quốc (UNFPA) năm 2020 lại xếp Việt Nam vào nhóm 10 nước có người dân lười vận động nhất hành tinh. Việc lười vận động cũng xuất phát từ thực tế công tác giáo dục thể chất, sức khỏe học đường trước đây không được chú trọng, dẫn tới không hình thành được thói quen vận động ngay từ khi còn ngồi học ở giảng đường với học sinh, sinh viên. Viện Dinh dưỡng Quốc gia khẳng định: Chiều cao không hoàn toàn do gene mà còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố, như: Dinh dưỡng, môi trường, tâm lý, vận động. Nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến chiều cao của viện cho thấy, có 23% là yếu tố di truyền, 25% do tâm lý và môi trường sống, 20% do rèn luyện thể lực, còn chế độ dinh dưỡng chiếm đến 32%. Nguyên nhân chính khiến học sinh nước nhà gặp hạn chế trong việc phát triển chiều cao là do chế độ dinh dưỡng và quá trình tập thể dục, thể thao, vận động chưa hợp lý, thiếu khoa học, chưa đi vào khuôn khổ.

Trò chuyện với phóng viên Báo Quân đội nhân dân Cuối tuần, GS, TS Lê Ngọc Thành, Hiệu trưởng Trường Đại học Y Dược (Đại học Quốc gia Hà Nội), một trong những chuyên gia hàng đầu về phẫu thuật tim mạch và lồng ngực Việt Nam, khuyến cáo: Câu chuyện sức khỏe học đường không phải là mới. Có điều, trước nay, mỗi địa phương, mỗi trường học lại có cách thức thực hiện khác nhau, dẫn đến sự không thống nhất. Hệ lụy của việc học sinh, trẻ em lười vận động thì có nhiều, thậm chí có thể dẫn tới đột quỵ, là nguyên nhân gây ra stress, căng thẳng, nguy hại tới hệ tim mạch. Nếu học sinh lười đi bộ, không chịu chạy nhảy, nhiều tuần không chơi thể thao sẽ dẫn tới quá trình trao đổi chất của cơ thể bị trì hoãn. Vận động càng ít, tuần hoàn máu càng chậm, điều này đồng nghĩa với nguy cơ mắc các vấn đề về sức khỏe ngày càng cao, như: Béo phì, đột quỵ... Trong tình hình dịch Covid-19 diễn biến phức tạp, còn phải học online, học sinh có thể đi bộ trong nhà, tranh thủ tập thể dục ngoài trời lúc vắng người”.

Cú hích chiến lược

Trao đổi với phóng viên Báo Quân đội nhân dân Cuối tuần, thầy Phan Văn Sơn, Hiệu trưởng Trường THPT Quỳ Hợp 2 (huyện Quỳ Hợp, tỉnh Nghệ An) chia sẻ: “Việc Chính phủ ban hành Quyết định số 1660/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình Sức khỏe học đường giai đoạn 2021-2025 thể hiện quyết tâm và khát vọng của Chính phủ trong việc chăm sóc sức khỏe cho thế hệ tương lai, tạo ra con người Việt Nam phát triển toàn diện”.

Khi được chúng tôi hỏi về tình trạng suy dinh dưỡng, béo phì ở Trường THPT Quỳ Hợp 2, thầy Phan Văn Sơn thông tin: “Ở Trường THPT Quỳ Hợp 2, mừng là tỷ lệ học sinh béo phì rất thấp. Còn tỷ lệ học sinh mắc tật khúc xạ khoảng 17,5%. Riêng về nước uống, 100% học sinh nhà trường được sử dụng nước sạch do một công ty kinh doanh nước sạch trên địa bàn cung cấp. Mỗi năm, công ty phải đưa cho lãnh đạo nhà trường xem hai kỳ giấy kiểm định chất lượng vệ sinh nước sạch do Sở Y tế Nghệ An kiểm định”.

Nhìn nhận thẳng thắn về những bất cập còn tồn tại trong ngành giáo dục, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn khẳng định: “Việc thiếu đầu tư cơ sở vật chất cũng là một trong những nguyên nhân chưa thu hút được đông đảo học sinh tham gia tập luyện thể dục, thể thao. Theo kết quả khảo sát được tiến hành ở nhiều tỉnh, thành trên cả nước, có khoảng 50% trẻ ở độ tuổi vị thành niên có vấn đề về sức khỏe tâm thần. Cùng với đó, bạo lực học đường trở thành vấn nạn tại trường học. Trung bình mỗi năm, Việt Nam xảy ra 1.600 vụ học sinh đánh nhau ở trong và ngoài trường học”.

Tính từ đầu năm học 2021-2022 đến thời điểm này có thể thấy, học sinh các cấp bị ảnh hưởng nghiêm trọng nhiều mặt bởi dịch Covid-19, dễ nhận thấy nhất là học sinh ít được vận động, vui chơi thể dục, thể thao; việc học online ở nhà khiến không ít học sinh bị ảnh hưởng cột sống, học trong môi trường thiếu ánh sáng ở gia đình dẫn tới nhiều em bị cận thị.

Trước thực trạng trên, Chính phủ đã ban hành quyết định số 1660/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình Sức khỏe học đường giai đoạn 2021-2025 nhằm bảo đảm chăm sóc toàn diện về thể chất, tinh thần cho trẻ em, học sinh thông qua việc duy trì, đẩy mạnh hoạt động giáo dục, chăm sóc, bảo vệ và quản lý sức khỏe trẻ em, học sinh trong các cơ sở giáo dục mầm non, phổ thông và các trường chuyên biệt.

Chương trình xác định, sức khỏe học đường có 3 trụ cột: Dinh dưỡng học đường, thể lực học đường và vệ sinh trường học. Các nội dung trong chương trình được giao chỉ tiêu đánh giá cụ thể: Đến năm 2025, 100% trường học có tổ chức bữa ăn học đường và căng tin trường học, bảo đảm các điều kiện về vệ sinh, an toàn thực phẩm theo quy định, sử dụng sữa học đường theo tiêu chí, tiêu chuẩn được quy định trong Chương trình Sữa học đường quốc gia; 100% học sinh được tuyên truyền, giáo dục về sức khỏe và nâng cao kiến thức phòng, chống bệnh, tật học đường, bệnh không lây nhiễm và sức khỏe tâm thần; giáo dục về dinh dưỡng hợp lý, thực phẩm lành mạnh, an toàn; 100% trường học có đủ giáo viên giáo dục thể chất và được tập huấn, bồi dưỡng, nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ...

Chương trình sức khỏe học đường giai đoạn 2021-2025 thể hiện sự quyết tâm và khát vọng của quốc gia trong việc chăm sóc cho thế hệ tương lai. Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn chia sẻ: “Đây là bước khởi đầu cho một chương trình thiết thực, tổng thể và dài hạn về sức khỏe học đường quy mô lớn nhất từ trước đến nay, lựa chọn các nội dung ưu tiên đối với sức khỏe trẻ em, học sinh trên cả nước. Tuy nhiên, việc triển khai chương trình cần tránh sự trùng lặp, chồng chéo”.

Được triển khai trong 5 năm, hoạt động truyền thông sức khỏe học đường được triển khai với chiến lược đa kênh, đa nền tảng, đa phương tiện với nhiều hoạt động phong phú: Series chương trình truyền hình Sức khỏe học đường; các cuộc thi, sự kiện, hoạt động ngoại khóa cho học sinh; các buổi hội thảo, tập huấn về sức khỏe học đường cho giáo viên, nhân viên y tế trường học; cung cấp những bộ học liệu chuẩn cho hơn 22 triệu học sinh cả nước, từ đó kết nối gia đình, nhà trường và cộng đồng trong mục tiêu chung vì một Việt Nam khỏe mạnh.

Bài và ảnh: ĐẶNG NGUYỄN