Phóng viên (PV): Nếu nói VHTN Việt Nam như một dòng chảy thì nó đã vận động như thế nào, thưa ông?

Nhà văn Thái Chí Thanh: VHTN ra đời như một dòng chảy được tích tụ từ những câu chuyện cổ tích, bài hát ru, đồng dao... truyền miệng từ đời này sang đời khác, góp phần nuôi dưỡng tâm hồn trẻ thơ qua nhiều thế hệ. Còn VHTN được in thành sách báo, được xem là một thể loại thì ngay ở các nước châu Âu, mãi thế kỷ 18 mới xuất hiện. Ở Việt Nam, sách thiếu nhi ra đời càng muộn hơn, cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20-cùng với sự phổ biến của chữ quốc ngữ, sự ra đời của sách báo in-và phát triển mạnh trong hai cuộc kháng chiến. Cũng từ trong kháng chiến, đội ngũ các nhà văn viết cho thiếu nhi hình thành, phát triển như sau này.

Nhìn lại dòng VHTN từ khi ra đời đến ngày đổi mới, hội nhập của đất nước thấm đẫm tình yêu quê hương, đất nước, ngợi ca những tấm gương anh hùng trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc. Nhất là trong những năm tháng đất nước có chiến tranh, hòa cùng văn học-nghệ thuật cả nước, VHTN chung một hướng cảm thụ, từ trong giảng dạy ở nhà trường, trong sáng tác hay lối viết, cách diễn đạt... Dù sau này có những ý kiến khác nhau, cho rằng đó là văn học tuyên truyền, cổ động, khuôn mẫu, thì theo tôi, đó là dòng văn học rất tinh khiết như tuổi thơ, tươi rói màu hồng của lý tưởng, xanh thẫm màu xanh của ước mơ và hy vọng.

leftcenterrightdel
 Nhà văn Thái Chí Thanh. Tranh của Nguyễn Thị Hòa

Từ đổi mới đến nay, cũng như các dòng văn học khác, VHTN có cơ hội được giao lưu, hội nhập với thế giới. Nhiều trào lưu, khuynh hướng, phong cách mới mẻ du nhập vào nước ta, tạo ra bức tranh phong phú trong VHTN nhưng cũng đặt ra những thách thức mới. Sự lấn át của truyền thông, các loại hình giải trí; áp lực học hành của học sinh khiến quỹ thời gian cho vui chơi, giải trí thu hẹp... đã tác động không nhỏ đến VHTN, những tác phẩm lớn thưa dần, đội ngũ nhà văn viết cho thiếu nhi cũng ít dần.

PV: Có thể nói, thị hiếu của bạn đọc VHTN có sự thay đổi theo thời gian. Theo ông, giai đoạn hiện nay, nhu cầu của bạn đọc là gì?

Nhà văn Thái Chí Thanh: Thị hiếu của bạn đọc VHTN cũng luôn có sự thay đổi qua từng giai đoạn lịch sử, phản ánh sự thay đổi trong xã hội, văn hóa và tâm lý trẻ em. Chẳng hạn, trước đổi mới, trẻ em chủ yếu tập trung vào các tác phẩm mang tính giáo dục, khuyến khích tình yêu quê hương, đất nước và các giá trị nhân văn. Chuyển sang giai đoạn đổi mới, hội nhập với thế giới, bạn đọc nhỏ tuổi còn tiếp cận với những tác phẩm phản ánh cuộc sống hiện đại và các vấn đề xã hội. Giai đoạn phát triển của công nghệ và truyền thông, trẻ em lại có xu hướng tìm kiếm các loại hình nội dung phong phú, từ sách, truyện tranh đến các sản phẩm giải trí trên các nền tảng số.

VHTN ngày nay đã mở rộng ra nhiều chủ đề mới mẻ và phong phú, chú trọng đến sự đa dạng về chủ đề và nhân vật, phản ánh một xã hội toàn cầu hóa và đa văn hóa. Nhiều cuốn sách thiếu nhi tập trung vào chủ đề giới tính, sức khỏe tâm thần, thiên nhiên, kỹ năng sinh tồn, các vấn đề gia đình... không chỉ giúp các em hiểu và xử lý những cảm xúc phức tạp mà còn hướng các em có kỹ năng trong hoàn cảnh xã hội ngày càng nhiều vấn đề tinh thần phức tạp. Bên cạnh đó, những giá trị như tình yêu quê hương, tình bạn, sự sẻ chia vẫn luôn là nền tảng trong VHTN. Những thông điệp ấy xuyên suốt qua các giai đoạn, tạo nên bản sắc của dòng văn học này. Mặt khác, VHTN luôn hướng tới chân trời khát vọng, gợi mở trí tưởng tượng, sáng tạo để tuổi trẻ nuôi những hoài bão lớn lao.

PV: Những điều đó đòi hỏi các tác giả VHTN hiện nay những yếu tố gì, hay nói cách khác, giai đoạn hiện nay, làm sao để có tác phẩm hay và hấp dẫn bạn đọc?

Nhà văn Thái Chí Thanh: Cũng như các tác phẩm văn học nói chung, để thành công trước hết cần năng khiếu và vốn sống của nhà văn. Ngoài ra, còn một yếu tố vô cùng quan trọng nữa là cảm xúc khi sáng tác. Còn riêng với VHTN, để thành công, ngoài những yếu tố trên, điều không thể thiếu được là sự trong trẻo, hồn nhiên của tác giả. Viết cho thiếu nhi, dẫu mấy câu thơ, đoạn văn, nghe đơn giản, thậm chí có khi ngô nghê, nhưng phải được các em đón nhận, yêu thích mới đi vào cuộc sống của các em. Nghĩa là phải đồng điệu, hòa tâm hồn mình với thế giới trẻ thơ. Vì thế mà nhiều nhà văn thành công với những tác phẩm người lớn nhưng lại không sáng tác cho thiếu nhi. Hoặc cũng không ít người viết thành công cho thiếu nhi khi còn trẻ, nhưng càng thành công trong sáng tác những tác phẩm người lớn thì càng xa với trẻ thơ, không đồng hành tiếp với VHTN được nữa. Bởi trẻ em hôm nay không giống ngày trước, mà hơn hẳn thế hệ tuổi thơ chúng ta về nhiều mặt, nhất là kiến thức mới mẻ, những thay đổi nhanh chóng trong thời đại công nghiệp 4.0... Các em có những suy nghĩ, những ước mơ, thậm chí quan niệm cuộc sống, về cái đẹp, cái tốt cũng có những chuyển đổi. Không phải anh đi nhiều, hòa nhiều vào thực tế, vào đời sống của các em nhỏ hôm nay là đủ, mà phải hiểu được các em và đồng điệu cùng các em...

leftcenterrightdel
 Cô trò Trường Tiểu học Nam Hồng, Đông Anh, Hà Nội. Ảnh: HẢI ANH

PV: Ông nghĩ sao khi không ít người cho rằng VHTN ở Việt Nam hiện nay vẫn chưa được quan tâm đúng mức?

Nhà văn Thái Chí Thanh: Hiện nay, đội ngũ chuyên gia nghiên cứu tâm sinh lý của lứa tuổi thiếu nhi không nhiều. Và có một thực tế là đội ngũ lý luận phê bình VHTN hầu như vắng bóng, dẫu gần đây có một số tác giả trẻ chuyên tâm nghiên cứu nhưng quá mỏng so với yêu cầu. Đáng buồn nữa là không ít người, kể cả một số nhà văn cho rằng VHTN chỉ là “chiếu dưới”, là văn học cho trẻ con, nên đánh giá rất phiến diện và không quan tâm để nghiên cứu.

PV: Hội Nhà văn Việt Nam đã làm thế nào để khuyến khích sáng tác cho thiếu nhi, nhất là với các tác giả cũng là thiếu nhi?

Nhà văn Thái Chí Thanh: Để khuyến khích sáng tác cho thiếu nhi, Hội Nhà văn Việt Nam đã có sự quan tâm đặc biệt dành cho văn học trẻ và VHTN. Đó là nâng tầm Ban VHTN thành Hội đồng VHTN như các hội đồng khác. Hội đã phát động Cuộc vận động Sáng tác văn học viết về đề tài thiếu nhi trong thời gian từ 2021-2025; mở nhiều trại sáng tác dành cho các tác giả viết cho thiếu nhi; quan tâm thiết thực đến văn hóa đọc, nhất là các em nhỏ vùng sâu, vùng xa qua các đợt quyên góp và trao tặng sách trực tiếp cho các trường...

Theo chủ trương chung của Hội, Hội đồng VHTN khắc phục điều kiện khó khăn về nguồn lực, tích cực xã hội hóa trong các hoạt động từ giao lưu, hội thảo, đi thực tế đến mở các trại viết thường xuyên ở khắp các vùng miền đất nước. Chính điều này đã mở ra hướng phát triển chủ động, lâu dài và được các tác giả, phụ huynh và chính các em nhỏ nhiệt liệt ủng hộ. Qua những hoạt động trên, chúng tôi hiểu sâu sắc hơn những thực tế, yêu cầu, đòi hỏi các em trong VHTN, cả những nghịch lý và bất ổn cần thay đổi...

Cũng qua những hoạt động trên, Hội Nhà văn Việt Nam thu hút ngày một đông đảo tác giả viết cho thiếu nhi và hơn thế, khích lệ, động viên các em nhỏ từ yêu văn chương trở thành những cây bút nhí say mê sáng tác. Điều đó thể hiện rõ trong Chuyên đề VHTN do Hội cùng với Báo Thiếu niên Tiền phong và Nhi đồng tổ chức, đã ra tập 1 vừa qua. Với 150 trang, gần một nửa là bài viết của các tác giả nhí khắp mọi miền đất nước. Nhiều độc giả đón đọc và bất ngờ bởi sự tinh tế, mới mẻ của thế hệ tương lai. Đây là sản phẩm dành riêng cho VHTN mà lần đầu tiên Hội làm được trong nửa thế kỷ qua bằng xã hội hóa, là điều đáng trân trọng, nhưng số lượng còn quá ít so với lượng độc giả cần phục vụ.

Hy vọng với sự tham gia của đông đảo tác giả ở các lứa tuổi như hiện nay, VHTN đang trở lại thời kỳ hoàng kim trong thời đại mới và trong lòng những người yêu quý thiếu nhi nước nhà.

PV: Trân trọng cảm ơn ông!

DƯƠNG THU (thực hiện)