Phóng viên Báo Quân đội nhân dân Cuối tuần đã có cuộc trao đổi với Thiếu tướng Trần Đình Thăng, Cục trưởng Cục Kinh tế, Bộ Quốc phòng xung quanh vấn đề này.

leftcenterrightdel
Thiếu tướng Trần Đình Thăng. 

Phóng viên (PV): Đồng chí có thể khái quát vị trí, vai trò, tầm quan trọng đặc biệt của các khu KT-QP khu vực biên giới?

Thiếu tướng Trần Đình Thăng: Để củng cố quốc phòng, an ninh trên các địa bàn chiến lược, biên giới, biển, đảo, Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã quan tâm, đề ra chủ trương xây dựng các khu KT-QP từ rất sớm. Đây là chủ trương lớn, lâu dài của chiến lược xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới, gắn phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội với tăng cường củng cố quốc phòng, an ninh và giao quân đội làm lực lượng nòng cốt thực hiện. Đến nay, quân đội đã hoàn thành việc xây dựng 30/33 khu KT-QP, trên các địa bàn chiến lược ở vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo.

Cùng với Bộ đội Biên phòng và các đơn vị đứng chân trên địa bàn, các đoàn KT-QP trở thành lực lượng tuyến đầu bảo vệ vững chắc chủ quyền lãnh thổ, an ninh biên giới quốc gia; giúp cấp ủy, chính quyền địa phương bố trí, sắp xếp, ổn định dân cư, phát triển kinh tế gắn với củng cố quốc phòng, an ninh, xây dựng cơ sở chính trị vững mạnh và làm tốt công tác dân vận. 

Đến hết năm 2020, các đoàn KT-QP đã xây dựng mới 1.318 điểm dân cư tập trung; đón nhận, sắp xếp 31.528 hộ dân; hoàn thành mục tiêu hỗ trợ, tiếp nhận 100.000 hộ dân theo Quyết định 1391 của Chính phủ. Kết quả đạt được giúp tăng dày, phủ kín mật độ dân cư dọc tuyến biên giới, hình thành thế trận quốc phòng toàn dân, an ninh nhân dân vững mạnh trên các địa bàn xung yếu, chiến lược khu vực biên giới. 

Cùng với đó, cán bộ, chiến sĩ các đoàn KT-QP trực tiếp xây dựng hơn 400 tuyến đường giao thông (1.500km), 89 cầu, giúp nhân dân đi lại thuận tiện giữa các vùng, miền. Các đoàn còn xây dựng 166 công trình thủy lợi; 130 công trình điện sinh hoạt; 91 trạm xá, bệnh xá quân-dân y; 39 khu chợ, nhà văn hóa cộng đồng... Những việc làm trên góp phần không nhỏ nâng cao đời sống mọi mặt cho đồng bào trong vùng dự án, giúp bà con yên tâm gắn bó, xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp, vững mạnh.

Ngoài ra, thực hiện Chương trình hỗ trợ giảm nghèo nhanh và bền vững đối với 61 huyện nghèo (Nghị quyết 30a) gắn với xây dựng nông thôn mới được triển khai trên 33 huyện/17 tỉnh trong vùng dự án khu KT-QP, các đoàn KT-QP đã xây dựng 266 mô hình chăn nuôi; 18 mô hình trồng trọt cho hơn 18.550 hộ dân; tổ chức nhiều lớp bồi dưỡng, tập huấn chuyển giao kỹ thuật sản xuất, chăn nuôi với giá trị hơn 145 tỷ đồng... Qua đó, tỷ lệ hộ nghèo trên địa bàn giảm rõ rệt, từ mức 45-90% (trước đó) nay còn 10-30% so với tiêu chí xây dựng khu KT-QP. Nhiều địa bàn các khu KT-QP trở thành điểm sáng văn hóa khu vực biên giới.

Sơ lược như vậy để nhận thấy, các khu KT-QP có vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng trong phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội gắn với tăng cường, củng cố tiềm lực quân sự, quốc phòng khu vực biên giới, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.

PV: Cùng với giúp đỡ nhân dân vùng dự án phát triển kinh tế, xóa đói, giảm nghèo, cán bộ, nhân viên, TTTTN các đoàn KT-QP còn đóng vai trò như những “sứ giả" văn hóa nơi biên cương Tổ quốc, đồng chí đánh giá như thế nào về nhận định này?

Thiếu tướng Trần Đình Thăng: Quả không sai khi ví von họ như những “sứ giả” văn hóa ở các khu KT-QP. Chúng ta dễ dàng nhận thấy, địa bàn triển khai các khu KT-QP đều xa xôi, hẻo lánh, vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo, giao thông đi lại và các điều kiện bảo đảm đời sống vật chất, tinh thần hết sức khó khăn, mức độ giao thoa văn hóa giữa các vùng, miền với miền xuôi rất hạn chế. Địa bàn còn tồn tại nhiều hủ tục... Lợi dụng sự phát triển của internet, mạng xã hội, các thế lực phản động tăng cường truyền bá sản phẩm văn hóa phẩm độc hại; tổ chức học và truyền đạo trái pháp luật, phục dựng những lễ nghi lạc hậu, cổ xúy văn hóa phi truyền thống, trái thuần phong mỹ tục... khiến tình hình ở một số địa phương tiềm ẩn nhiều yếu tố phức tạp, khó lường.

Qua nhiều năm bền bỉ, sáng tạo, cán bộ, nhân viên, TTTTN đã đến từng thôn, bản tìm hiểu khó khăn, lắng nghe tâm tư, nguyện vọng chính đáng của đồng bào. Tôn trọng và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống các dân tộc, bộ đội các đoàn KT-QP phân tích, vận động bà con lược bỏ những yếu tố lạc hậu trong sinh hoạt văn hóa cộng đồng, phát triển, bảo tồn những giá trị văn hóa lành mạnh.

Hình ảnh cán bộ, nhân viên, TTTTN, cán bộ quân y... đến từng gia đình tham gia cùng nhân dân vệ sinh, sắp đặt nhà ở, xây dựng nhà văn hóa, tổ chức các lớp xóa mù chữ, thăm khám, chữa bệnh, hay tham gia các lễ hội văn hóa với đồng bào đã trở nên quen thuộc. Từ đó, bà con học theo bộ đội, dần thay đổi cách nghĩ, cách làm, từ bỏ dần những hủ tục, xây dựng cuộc sống văn minh ngay tại chính căn nhà mình sinh sống.

Sự thay đổi đáng kể nhất phải kể đến là văn hóa sản xuất, tiêu dùng. Nếu như trước kia, tập quán canh tác của bà con chủ yếu là tự cấp, tự túc, trong phạm vi hẹp, thì nay đã thay đổi theo hướng sản xuất hàng hóa có giá trị cao mang bán tại các chợ lớn. Bà con cũng mạnh dạn đầu tư mua sắm nông cụ, vật tư sản xuất... Để thúc đẩy hoạt động giao thương, các đoàn KT-QP tích cực thực hiện hiệu quả mô hình “dịch vụ hai đầu” (thu mua các sản phẩm làm ra và bán các sản phẩm thiết yếu phục vụ sản xuất và đời sống cho bà con). 

Trong văn hóa tín ngưỡng, được bộ đội, cấp ủy, chính quyền địa phương thường xuyên tuyên truyền, vận động, bà con từng bước loại bỏ các hủ tục, như: Làm lễ tang dài ngày tốn kém, ăn ở mất vệ sinh; từ bỏ hủ tục tảo hôn, thực hiện sinh đẻ có kế hoạch...; đấu tranh, bài trừ tệ buôn bán, tàng trữ, sử dụng chất ma túy, xây dựng đời sống văn hóa lành mạnh ở khu dân cư.

Đặc biệt, hầu hết các đoàn KT-QP đều có quy chế phối hợp với chính quyền và các đoàn thể địa phương trong thực hiện các quy ước, hương ước sinh hoạt, giao lưu văn hóa, bảo đảm thực chất. Theo đó, nhân dân địa phương được tiếp nhận văn hóa một cách tự nhiên, tự giác; đồng thời, vốn văn hóa truyền thống tốt đẹp của mỗi dân tộc được đầu tư, phục dựng, bảo tồn và phát triển, làm phong phú thêm đời sống văn hóa tinh thần cho nhân dân vùng dự án.

PV: Theo đồng chí, để không ngừng nâng cao đời sống văn hóa cho đồng bào tại các khu KT-QP, cần có cơ chế, chính sách như thế nào?

Thiếu tướng Trần Đình Thăng: Văn hóa có nội hàm rộng lớn bao gồm nhiều lĩnh vực. Việc nâng cao đời sống văn hóa tinh thần cho đồng bào dân tộc thiểu số nói chung, đồng bào dân tộc thiểu số các khu KT-QP nói riêng đòi hỏi quá trình lâu dài, bền bỉ với sự phối hợp của nhiều cấp, ngành và bản thân người dân sở tại. Thực tế cho thấy, nhiều năm qua, công tác phối hợp giữa cấp ủy, chính quyền địa phương và các đoàn KT-QP mới chủ yếu tập trung vào phát triển kinh tế-xã hội, xây dựng các dự án theo kế hoạch đã xác định; việc phát triển bản sắc văn hóa vùng, miền chưa được quan tâm đúng mức; chưa thực sự coi trọng vấn đề xây dựng các thiết chế văn hóa... Cá biệt, một số đoàn KT-QP còn coi đây là nhiệm vụ của các địa phương nên chưa quan tâm đúng mức đến khía cạnh văn hóa.

Theo đó, để không ngừng nâng cao đời sống văn hóa tinh thần cho đồng bào tại các khu KT-QP, rất cần cơ chế, chính sách phù hợp với đặc điểm cụ thể của mỗi địa phương. Trong đó, việc phối hợp chặt chẽ giữa đoàn KT-QP với cấp ủy, chính quyền địa phương trong xây dựng đời sống văn hóa mới khu dân cư phải được tiến hành chặt chẽ hơn nữa, tập trung vào nội dung bảo tồn, phục dựng, duy trì vốn văn hóa truyền thống tốt đẹp, chọn lọc giá trị văn hóa tinh hoa đưa vào áp dụng; đồng thời đấu tranh từng bước loại bỏ văn hóa xấu độc để làm phong phú thêm đời sống vật chất, tinh thần cho nhân dân trong vùng dự án.

PV: Để phát huy hơn nữa vai trò là “sứ giả” văn hóa trên địa bàn biên giới, cán bộ, chiến sĩ các đoàn KT-QP cần làm gì trong thời gian tới thưa đồng chí?

Thiếu tướng Trần Đình Thăng: Giúp cấp ủy, chính quyền và nhân dân vùng dự án phát triển kinh tế-xã hội gắn với bảo tồn, phát triển vốn văn hóa truyền thống tốt đẹp, phong tục, tập quán đặc trưng của vùng, miền, xây dựng đời sống văn hóa tinh thần lành mạnh, phong phú cho đồng bào các dân tộc thiểu số trong địa bàn khu KT-QP là mục tiêu quan trọng, nhiệm vụ xuyên suốt của các đoàn KT-QP, đây cũng là yêu cầu, đòi hỏi thiết thực của đồng bào vùng dự án, góp phần tô thắm thêm hình ảnh Bộ đội Cụ Hồ trong tham gia lao động sản xuất, xây dựng kinh tế, xây dựng nông thôn mới, xóa đói giảm nghèo của cán bộ, chiến sĩ các đoàn KT-QP.

Do đó, các đoàn KT-QP cần được lựa chọn, đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, nhân viên, TTTTN thực sự tâm huyết, năng lực, trách nhiệm để làm hạt nhân trong tuyên truyền, vận động nhân dân. Bởi lẽ, muốn đồng bào nghe theo, làm theo, thì mỗi cán bộ, nhân viên, TTTTN phải thực sự tiêu biểu về phẩm chất đạo đức, lối sống cũng như văn hóa... Để hoàn thành sứ mệnh là “sứ giả" văn hóa, đội ngũ này vừa phải chủ động học hỏi nâng cao trình độ mọi mặt, vừa phải tích cực nghiên cứu, tìm hiểu, nắm chắc phong tục tập quán, vốn văn hóa truyền thống của mỗi dân tộc trên địa bàn để “nói dân hiểu, làm dân tin”.

Hằng năm, cấp ủy các đoàn KT-QP cần chỉ đạo việc xây dựng chuyên đề, chương trình hành động về xây dựng, phát triển văn hóa trong vùng dự án, với những nội dung, chỉ tiêu cụ thể, sát thực tế. Giữa các đoàn KT-QP và cấp ủy, chính quyền cần có quy chế phối hợp chi tiết, đồng thời không ngừng hoàn thiện, duy trì các thiết chế văn hóa lành mạnh ở khu dân cư trong vùng dự án. 

Ngoài ra, cần quan tâm đầu tư cơ sở vật chất, hạ tầng phục vụ sinh hoạt văn hóa của nhân dân vùng dự án tương xứng với nhu cầu thực tiễn tại các khu KT-QP. Trước mắt, bảo đảm tốt việc xây dựng các công trình văn hóa (nhà văn hóa cộng đồng, điểm sinh hoạt tập trung, khu thể thao, văn hóa công cộng làm nơi sinh hoạt văn hóa tập trung giữa quân đội và nhân dân gắn với công tác dân vận); đồng thời tổ chức thành nền nếp các hoạt động giao lưu văn hóa, thúc đẩy việc giao thoa văn hóa giữa các dân tộc trong vùng, giữa cán bộ, nhân viên, TTTTN với nhân dân, kết hợp làm tốt công tác vận động quần chúng ở các thôn, bản.

PV: Trân trọng cảm ơn đồng chí!

NGUYỄN HỒNG SÁNG (thực hiện)