Phóng viên (PV): Thưa đạo diễn, sau khi ra mắt vở sân khấu “Nợ nước non” theo kịch bản phần 1 bộ tiểu thuyết lịch sử 5 tập “Nước non vạn dặm” của PGS, TS Nguyễn Thế Kỷ năm 2022, vì sao bây giờ Nhà hát lại tiếp tục với phần 3 “Từ Việt Bắc về Hà Nội” mà không phải là phần 2?

TS, NSND Triệu Trung Kiên: Bộ tiểu thuyết sử thi 5 tập mang tên “Nước non vạn dặm” của PGS, TS Nguyễn Thế Kỷ là một tác phẩm được đầu tư tâm huyết và có giá trị lớn khắc họa tương đối đầy đủ, sâu sắc cuộc đời, sự nghiệp Chủ tịch Hồ Chí Minh. Từ mấy năm trước, tôi và các nghệ sĩ Nhà hát Cải lương Việt Nam (nay là Nhà hát Sân khấu truyền thống quốc gia Việt Nam) đã lên kế hoạch phối hợp cùng tác giả và các nghệ sĩ khác chuyển thể, dàn dựng 5 vở sân khấu tương ứng với 5 tập bộ tiểu thuyết. Phần 1 “Nợ nước non” đã được ra mắt năm 2022 và công diễn ở nhiều nơi, nhận được phản hồi tích cực từ công chúng. Phần 2 “Lênh đên bốn biển” đang trong kế hoạch dàn dựng. Phần 3 “Từ Việt Bắc về Hà Nội” được chúng tôi ưu tiên gấp rút dàn dựng và ra mắt công chúng dịp này, thiết thực kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công và Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Nếu như phần 1 “Nợ nước non” khắc họa hình tượng Nguyễn Sinh Cung-Nguyễn Tất Thành từ thơ bé đến khi rời Sài Gòn, vượt trùng khơi tìm đường cứu nước; thì phần 3 “Từ Việt Bắc về Hà Nội” khắc họa hình tượng Nguyễn Ái Quốc-Hồ Chí Minh sau 30 năm bôn ba trở về Tổ quốc vào tháng 1-1941, trực tiếp lãnh đạo cách mạng Việt Nam. Chỉ trong chưa đầy 5 năm, với vô vàn khó khăn, Người đã cùng Đảng lãnh đạo cách mạng cả nước, làm nên thắng lợi Cách mạng Tháng Tám năm 1945. Cuối vở diễn chính là hình ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa.

leftcenterrightdel
TS, NSND Triệu Trung Kiên. Ảnh: HOÀNG DƯƠNG

PV: Tái hiện một giai đoạn của cách mạng Việt Nam gắn với Bác Hồ, đâu là điều đạo diễn cũng như ê kíp sáng tạo chú trọng thể hiện trong vở diễn này?

TS, NSND Triệu Trung Kiên: Chúng tôi đã phối hợp với PGS, TS Nguyễn Thế Kỷ trong nhiều vở diễn mang tính sử thi, lịch sử. Sân khấu Việt Nam cũng đã có nhiều tác phẩm về Bác Hồ với các câu chuyện, sự kiện cụ thể. Ở tác phẩm này, khi chuyển thể sang sân khấu cải lương, chúng tôi chủ trương giữ nguyên nội dung, chất liệu và tâm huyết của tác giả.

Cuộc đời, sự nghiệp của Bác mỗi giai đoạn đều ngồn ngộn sự kiện quan trọng. Chúng tôi tham vọng tái hiện được cả giai đoạn tương ứng mỗi tập tiểu thuyết trong một vở diễn. Ở phần “Từ Việt Bắc về Hà Nội” lần này cũng vậy. Nhưng trong một vở diễn khoảng 2 tiếng đồng hồ, kể theo định dạng sân khấu thông thường sẽ không thể nào lột tả hết từng lát cắt lịch sử nên không có cách nào khác là phải tìm ra một cách kể chuyện phù hợp, đó cũng chính là chúng tôi đã nhất quán với lối tự sự biên niên sử của tiểu thuyết, chủ động tạo cho mạch chuyện theo trật tự thời gian tuyến tính. Ngoài những sự kiện, câu chuyện quen thuộc, vở diễn cũng cho khán giả biết, hiểu thêm về những hoạt động, sự kiện gắn với Bác Hồ mà lâu nay rất ít hoặc chưa được nhắc đến.

PV: Bác Hồ là đề tài lớn, thiêng liêng và một trong những điều quan trọng cũng như được công chúng quan tâm nhất chính là việc thể hiện hình tượng Bác Hồ như thế nào thuyết phục được khán giả. Ở vở diễn này thì sao, thưa đạo diễn?

TS, NSND Triệu Trung Kiên: Cả tác giả và tôi đều dụng công để đời thường hóa, bình dị hóa con người và những phẩm chất vĩ đại của lãnh tụ Hồ Chí Minh. Bằng việc chú trọng đặt nhân vật trung tâm - Chủ tịch Hồ Chí Minh vào không gian, thời gian phi sử thi, trong những điều kiện môi trường sống bình thường vốn có mà trong đó, qua mối quan hệ của Bác với đồng đội, đồng chí, với nhân dân đã thể hiện được những giá trị, phẩm chất cao quý của Người một cách bình dị, gần gũi, tự nhiên nhất.

Trong sân khấu kịch hát, các vai lãnh tụ thường bị bó buộc rằng chỉ nên nói, thoại chứ không nên (thậm chí không được) ca. Thì trong vở diễn này, với đặc trưng thể loại tự sự phương Đông của sân khấu cải lương, nhân vật Nguyễn Ái Quốc-Hồ Chí Minh vẫn ca như các nhân vật khác. Nhưng lối ca phải được tính toán cho phù hợp với đặc trưng giọng nói của Bác. Tôi nghĩ điều đó cũng làm cho hình tượng nhân vật chính gần gũi với các nhân vật khác và với khán giả hơn.

Việc thể hiện hình tượng Bác Hồ trên sân khấu thực sự là một thách thức lớn với chúng tôi. Hình tượng Bác xuyên suốt vở diễn, tần suất xuất hiện và dung lượng lời thoại lớn, quan trọng. Sau khi làm việc với 4 nghệ sĩ, cuối cùng chúng tôi quyết định tin tưởng giao nghệ sĩ Văn Thuận đảm nhiệm vai diễn Nguyễn Ái Quốc-Hồ Chí Minh. Văn Thuận đã rất lo lắng và đầu tư, tâm huyết với vai diễn lớn, ý nghĩa này. Chúng tôi cũng biết rằng, đã có nhiều nghệ sĩ vào vai Bác Hồ, số người để lại dấu ấn sâu đậm thực sự cũng không nhiều. Nhưng tôi tin rằng, khán giả sẽ ghi nhận, trân trọng những nỗ lực hết mình của diễn viên cũng như của cả ê kíp sáng tạo.

leftcenterrightdel
Cảnh trong vở cải lương "Từ Việt Bắc về Hà Nội". Ảnh: MINH PHẠM

PV: Hư cấu trong văn học, nghệ thuật là điều đương nhiên, nhưng hư cấu như thế nào, nhất là trong các tác phẩm về lịch sử, về Bác Hồ luôn là điều rất khó và là thách thức lớn với người sáng tạo?

TS, NSND Triệu Trung Kiên: Đây là điều người sáng tạo nghệ thuật gặp nhiều thách thức nhưng với loại hình sân khấu lại có những thuận lợi nhất định. Nếu trong điện ảnh với đặc tính tả thực, cần càng sát thực tế càng tốt, thì sân khấu truyền thống, với đặc trưng ước lệ, tượng trưng, chủ thể sáng tạo được phép mường tượng, xây dựng hình tượng nhân vật theo nhãn quan của người nghệ sĩ để làm toát lên tinh thần của câu chuyện kể.

Chúng tôi có thuận lợi lớn là PGS, TS Nguyễn Thế Kỷ với kiến thức vững vàng, toàn diện đã đầu tư nhiều công sức, tâm huyết để có một kịch bản văn học rất chắc. Các chi tiết, ngay cả những hư cấu, sáng tạo cũng rất khéo léo. Có những chi tiết trước nay chúng ta hầu như chưa từng được biết đến cũng được tác giả tiểu thuyết tái hiện rõ nét, logic và thuyết phục. Đó là một nền tảng vững chắc cho kịch bản sân khấu. Việc tiểu thuyết thể hiện nhiều đối thoại của nhân vật cũng là thuận lợi lớn cho chúng tôi khi thể hiện trên sân khấu.

PV: Chúng ta rất cần tác phẩm văn học, nghệ thuật chất lượng nói chung, sân khấu nói riêng, nhưng tác phẩm cần được lan tỏa rộng rãi tới công chúng, có như vậy giá trị, ý nghĩa của tác phẩm và vai trò của văn học, nghệ thuật mới được phát huy đúng nghĩa. Đạo diễn suy nghĩ thế nào về điều này?

TS, NSND Triệu Trung Kiên: Đúng là như vậy, tác phẩm dù chất lượng tốt đến đâu cũng chỉ thực sự phát huy giá trị và có sức sống lâu bền khi được đến với đông đảo công chúng. Tuy nhiên, chưa kể đến những khó khăn như không có nhà hát của Nhà hát Cải lương Việt Nam trước đây, thì bây giờ khi sáp nhập thành Nhà hát Sân khấu Truyền thống quốc gia Việt Nam, có nhà hát biểu diễn rồi, cũng còn rất nhiều thách thức, khó khăn trong tổ chức biểu diễn với đơn vị sự nghiệp có thu. Bên cạnh đó, việc biểu diễn ở các địa phương với những vở diễn lớn, đông diễn viên, nhiều đạo cụ, thiết bị, phương tiện hỗ trợ gần như là không thể nếu chỉ lấy thu bù chi mà không có sự hỗ trợ của các đơn vị, tổ chức. Những điều đó phần nào làm hạn chế sức lan tỏa cũng như giá trị của các tác phẩm.

Thực tế nhiều năm nay, khi sân khấu đứng trước những thách thức lớn, chúng tôi đã nỗ lực làm mới mình, nhiều thử nghiệm trong sáng tạo đã được thực hiện để đáp ứng thị hiếu khán giả và yêu cầu của đất nước với những tác phẩm giá trị cao. Chúng tôi hiểu, một tác phẩm chất lượng mang lại những giá trị rất lớn và lâu dài, nhất là các tác phẩm hay về đề tài văn hóa, lịch sử truyền thống, lãnh tụ của dân tộc càng có ý nghĩa trong giai đoạn hiện nay. Muốn vậy, văn học, nghệ thuật luôn cần sự đầu tư đúng tầm mức. Bởi đầu tư cho văn hóa là đầu tư cho con người, đầu tư cho con người chính là đầu tư cho sự phát triển.

PV: Trân trọng cảm ơn đạo diễn!

DƯƠNG THU (thực hiện)