Dấu ấn mỹ thuật Trịnh Bá Quát

Từ chiến sĩ trở thành nghệ sĩ

Hà Nội đầu đông, cái lạnh ùa về làm rung rinh cây bàng lá đỏ. Nhưng trong không gian của Nhà triển lãm mỹ thuật (16 Ngô Quyền, Hà Nội) luôn ấm áp bởi những sắc màu hội họa lung linh huyền ảo của họa sĩ Quân đội Trịnh Bá Quát. Lần này, anh đưa người xem trở về với “cội nguồn” văn hóa dân tộc qua lăng kính hội họa.

Sinh ra ở miền quê Xuân Trường, Nam Định (nay là xã Xuân Giang, tỉnh Ninh Bình), từ nhỏ, cậu bé Trịnh Bá Quát đã sớm bộc lộ năng khiếu hội họa. Do gia đình khó khăn, không có điều kiện học vẽ, cậu dùng chiếc que khắc trên nền đất, hoặc dùng gạch non vẽ trên nền sân những hình thù ngộ nghĩnh.

Lớn lên, Trịnh Bá Quát xung phong nhập ngũ. Nhờ khéo tay, đơn vị giao anh công việc làm báo tường, kẻ khẩu hiệu, phóng tranh cổ động, trang trí doanh trại... Cấp trên thấy anh có năng khiếu nên điều lên Bộ tư lệnh Đặc công công tác. Tại đây, Trịnh Bá Quát có cơ hội được tham gia các lớp tập huấn, gặp gỡ các họa sĩ chuyên nghiệp. Càng vẽ, càng thấy yêu thích, anh đề đạt nguyện vọng phát triển nghệ thuật. Được đơn vị tạo điều kiện, anh thi đỗ hệ chính quy Trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp Hà Nội, một bước ngoặt quan trọng đối với cuộc đời Trịnh Bá Quát.

Tác phẩm “Cội nguồn”.

Từ một người có năng khiếu, khi tiếp cận với học thuật, ban đầu Trịnh Bá Quát cũng có chút bỡ ngỡ. Nhưng cảm giác đó qua rất nhanh, bởi ngoài niềm đam mê là sự cần mẫn học hỏi, chẳng bao lâu tay nghề vững vàng, thậm chí anh còn tiến bộ nhanh hơn so với các bạn cùng lớp. Ngoài việc nghiên cứu hình họa, Trịnh Bá Quát còn tìm tòi, áp dụng những kỹ thuật đồ họa tiên tiến thời đó vào trong in ấn, kết quả tạo ra những sản phẩm thành công ngoài sức mong đợi.

Tốt nghiệp với tấm bằng xuất sắc, người chiến sĩ-họa sĩ Trịnh Bá Quát trở về đơn vị với hoài bão sẽ sáng tác về đề tài người lính. Ngoài nhiệm vụ chuyên môn, anh thường xuyên đi cơ sở để ký họa, phác thảo tranh, khẳng định tâm thế của một họa sĩ chuyên nghiệp.

Năm 2004, Trịnh Bá Quát được điều động về công tác tại Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam (Tổng cục Chính trị), anh đảm nhận vai trò thường trực Cuộc vận động sáng tác mỹ thuật toàn quốc đề tài lực lượng vũ trang (LLVT) và chiến tranh cách mạng (CTCM). Nhiệm vụ mới, anh thường xuyên tiếp xúc với các họa sĩ, nhà điêu khắc trên toàn quốc, cũng từ đó Trịnh Bá Quát nhanh chóng tìm ra hướng đi cho riêng mình.

Trái ngọt dâng đời

Nói đến họa sĩ Trịnh Bá Quát là nói đến tác giả của những bức tranh cổ động mang giá trị nghệ thuật và hiệu quả tuyên truyền cao. Không chỉ tích cực tham gia các cuộc thi, anh cũng từng gặt hái nhiều thành công, để lại dấu ấn trong lòng công chúng.

Ngoài làm đồ họa, anh còn chọn hội họa để thỏa mãn niềm đam mê sáng tạo. Nói về động lực sáng tác, họa sĩ Trịnh Bá Quát không thể quên những họa sĩ tài năng của Xưởng Mỹ thuật Quân đội ngày xưa như họa sĩ Văn Đa, Huy Toàn, Đỗ Sơn, Tạ Quang Bạo, Phạm Lực... những bậc “thầy” trong sáng tác mỹ thuật Quân đội. Các họa sĩ không chỉ tận tình hướng dẫn, chia sẻ kinh nghiệm làm nghề mà còn động viên để anh có niềm tin theo đuổi ước mơ sáng tạo.

Trong cuộc đời sáng tác của mình, mảng đề tài về Chiến thắng “Điện Biên Phủ trên không” và Bộ đội Đặc công được Trịnh Bá Quát đầu tư nhiều thời gian và tâm huyết. Hình ảnh người lính đặc công anh dũng, kiên cường thoắt ẩn, thoắt hiện, tạo nên những trận đánh “xuất quỷ nhập thần”, hiện thực ấy từng làm khó các nghệ sĩ tạo hình, nhưng với Trịnh Bá Quát, anh đã gặt hái được nhiều thành công.

Trong tác phẩm “Đặc công rừng Sác”, họa sĩ thể hiện không gian bằng nhịp điệu và tốc độ bút lực, trong tĩnh có động. Anh không vẽ người lính hành quân mà vẽ sự chuyển động của thiên nhiên, cỏ cây hoa lá. Mỗi sắc độ mang theo cả tiếng gió, ánh trăng miền sông nước, những nét chấm phá đậm nhạt trong hội họa giống như những nốt nhạc trầm bổng cất lên từ trái tim người nghệ sĩ.

Tác phẩm “Lòng đất”. Tranh của Trịnh Bá Quát

Trong công việc, họa sĩ Trịnh Bá Quát làm việc nghiêm túc, tỉ mỉ. Mỗi lần sáng tác, anh thường cân nhắc từng chi tiết về đường nét, màu sắc. Dù kỹ tính trong công việc, nhưng ngoài đời, anh là người sống cởi mở, gần gũi, luôn chia sẻ kinh nghiệm làm nghề với đồng nghiệp trẻ.

Với cương vị thường trực Cuộc vận động sáng tác mỹ thuật toàn quốc đề tài LLVT và CTCM, anh luôn gợi mở hướng sáng tác sát với chức năng, nhiệm vụ đội quân chiến đấu, đội quân công tác, đội quân lao động sản xuất của Quân đội.

Hoàn thành nhiệm vụ cao cả của người “chiến sĩ nghệ thuật”, anh tiếp tục con đường chinh phục hội họa. Đó là tìm về những họa tiết, hoa văn cổ của dân tộc, kho trầm tích quý giá của cha ông ta. Thành quả trong suốt quá trình lao động nghệ thuật miệt mài ấy là triển lãm mỹ thuật mang tên “Cội nguồn” đang được họa sĩ trưng bày tại Hà Nội.

Trở lại với hội họa giá vẽ lần này, họa sĩ Trịnh Bá Quát sử dụng giấy giang, giấy dó, chất liệu tổng hợp tạo nên nếp nhăn, gấp tự nhiên, mở chiều sâu không gian, tạo dấu ấn biểu đạt, nhằm tăng cường hiệu quả thị giác và cảm xúc. Họa sĩ mở cánh cửa quá khứ với sự trân trọng, nâng niu như: “Hồn của đất”, “Cổ vật”, “Miền di sản”, “Vết thời gian”... rồi ngược về tuổi thơ với miền ký ức đầy ắp cảm xúc như: “Hồn quê”, “Ký ức tuổi thơ”, “Trăng lạnh”... Và tất nhiên, với Hà Nội, nơi anh sinh sống và gắn bó được họa sĩ tri ân bằng những tình cảm đặc biệt, hàng loạt tác phẩm như: “Hà Nội tháng Chạp năm 1972”, “Phố cổ”, “Một thời xích lô”, “Ký ức phố cổ”...

Dù ở đâu, chất lính của người nghệ sĩ vẫn luôn tỏa sáng. Chia sẻ với các đồng nghiệp trẻ, họa sĩ Trịnh Bá Quát tự hào về truyền thống Quân đội anh hùng của dân tộc anh hùng. Vẻ đẹp của người lính trong chiến đấu cũng như giữa đời thường luôn là chất liệu để người nghệ sĩ khai thác, chuyển hóa thành nguồn cảm hứng sáng tạo. Theo anh, hạnh phúc của người nghệ sĩ là được cống hiến và tác phẩm đọng lại trong lòng công chúng.

 PHÙNG MINH