Sấm dậy đồng chiêm

Mở đầu vở kịch, người xem ngay lập tức bị cuốn vào bầu không khí ngột ngạt, tăm tối bởi sự tàn bạo của bọn cường hào, ác bá. Trên sân khấu là cảnh tượng tương phản rõ rệt: Một bên, gia đình lão địa chủ chánh Bân lắm tiền nhiều của, ngồi chễm chệ trên sập; một bên, những người nông dân lấm lem, đói rách, quỳ rạp dưới đất. Chánh Bân sai bắn giết những người bị coi là “theo hội kín”, tra tấn dã man những nông dân không nộp nổi sưu cao, thuế nặng. Hắn cùng vợ còn coi việc hành hạ người dân như trò tiêu khiển; bắt họ làm không công, chặt chân, ép ăn cơm chó... Làng Hưng Công, cũng như bao làng quê Việt Nam thời ấy, chìm trong cảnh lầm than, sợ hãi và căm phẫn bởi sự cai trị của thực dân cướp nước cùng bè lũ tay sai bán nước.

Trung tâm câu chuyện là nhân vật Nguyễn Thị Địch, cô gái vùng chiêm trũng sớm thấm thía nỗi khổ cực, quyết tâm tìm con đường giải thoát. Được Đảng giác ngộ, chị trở về quê hương, cùng bà con nông dân vùng lên khởi nghĩa giành chính quyền, giành độc lập tự do. Tác giả kịch bản Nguyễn Kháng Chiến lấy cảm hứng từ chính quê hương Hà Nam và hình tượng cha mẹ mình. Nếu ban đầu chỉ xoay quanh “người con gái đồng chiêm”, thì dưới bàn tay đạo diễn, Nghệ sĩ Nhân dân Lê Hùng, vở kịch làm nổi bật quá trình giác ngộ và trưởng thành cách mạng của Nguyễn Thị Địch, qua đó tôn vinh vai trò lãnh đạo của Đảng, phản ánh bước phát triển của cách mạng đi tới Tổng khởi nghĩa Tháng Tám thành công.

Cảnh trong vở kịch nói "Sấm dậy đồng chiêm".

Trong thời lượng hơn 100 phút, vở diễn chọn lọc những tuyến nhân vật tiêu biểu, khắc họa rõ mâu thuẫn giai cấp. Gia đình chánh Bân hiện thân cho chế độ thực dân, phong kiến. Vợ chồng Bân tham lam, độc ác, còn con trai Quắc lại tiếp nối bằng sự tàn nhẫn vô nhân tính, từ việc giấu cờ Việt Minh vào nhà Địch để ép cô làm vợ, đến đổi thước đo ngắn để tăng sưu thuế, giết rồi đốt nhà ông Hương Truyền vì nghi con trai ông theo Việt Minh.

Đối lập với họ là gia đình ông đồ Hương Truyền, dòng họ có truyền thống nghĩa khí, từng sản sinh anh hùng đánh giặc cứu dân. Cả đời mong giải phóng dân nghèo nhưng "thân cô thế cô", ông đặt niềm tin vào người con trai tên là Lợi, một trí thức trẻ được giác ngộ cách mạng, tham gia Việt Minh, sau trở thành cán bộ tập hợp quần chúng, rồi gia nhập Vệ Quốc quân. Cảnh ông bà Hương Truyền dù bị địch gí súng vào đầu vẫn quyết bảo vệ con, bảo vệ Việt Minh đã tạo ấn tượng mạnh mẽ về niềm tin son sắt của nhân dân với cách mạng.

Cảnh trong vở kịch nói "Sấm dậy đồng chiêm".

Các nhân vật nữ như Địch, Chuyên tượng trưng cho lớp người nông dân chịu áp bức tận cùng, buộc phải đứng lên. Bên cạnh đó, vở kịch khắc họa nhiều dạng nhân vật khác, những người cam chịu như Xoan, Thơm; những người vẫn giữ khí phách như Đức, dù làm ở đợ cả đời cho chánh Bân nhưng quyết không tiếp tay cho điều thất đức, ngấm ngầm giúp dân, báo tin cho Việt Minh. Qua đó, vở diễn khắc họa chiều sâu tâm lý và bản tính kiên cường, nhân ái của người Việt.

Diễn xuất của dàn nghệ sĩ kỳ cựu như Nghệ sĩ Nhân dân Thu Quế (vai vợ chánh Bân), Nghệ sĩ Ưu tú Hồ Uy Linh (chánh Bân), Kim Dung (Địch), Khả Sinh (Lợi)... cùng sự góp mặt của các gương mặt trẻ đem đến cho vở diễn sức sống mới. Đạo diễn Lê Hùng khéo léo đan cài giữa những cảnh căng thẳng, bi thương với chi tiết hài hước, tạo nên cảm xúc đa dạng khiến người xem lúc phẫn nộ, lúc xúc động, khi lại tràn đầy niềm tin, hân hoan.

Cảnh trong vở kịch nói "Sấm dậy đồng chiêm".

Nhiều hình ảnh, chi tiết mang tính biểu tượng được khai thác hiệu quả: Cái tên Địch, mang nghĩa “chống lại”, “tấn công”; lá cờ đỏ sao vàng xuất hiện đầy xúc động; cây đa đầu làng, bối cảnh lặp lại nhiều lần, nơi chứa đựng những bước ngoặt lịch sử. Đó là chỗ Địch ra đi, trở về, nơi chánh Bân xử tử cán bộ Việt Minh, nơi nhân dân nổi dậy giành chính quyền. Cảnh kết, dưới gốc đa ấy, Địch cùng bà con tiễn Lợi lên chiến khu Việt Bắc gia nhập Vệ Quốc quân, khép lại bằng niềm tin tất thắng vào cách mạng.

Ngay từ đầu năm 2025, Nhà hát Kịch nói Quân đội phát động sáng tác kịch bản về lực lượng vũ trang và chiến tranh cách mạng, hướng tới kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. "Sấm dậy đồng chiêm", kịch bản đoạt giải A, được chọn dàn dựng phục vụ dịp trọng đại này. Đại tá, NSƯT Lê Thị Mai Phương, Giám đốc Nhà hát, chỉ đạo nghệ thuật vở diễn khẳng định: “Đây là công trình nghệ thuật đặc biệt, thể hiện tinh thần trách nhiệm và quyết tâm cao của cán bộ, chiến sĩ, nghệ sĩ Nhà hát trước sự kiện trọng đại của đất nước; là tấm lòng tri ân thế hệ cha anh đã hy sinh vì độc lập, tự do”.

Cảnh trong vở kịch nói "Sấm dậy đồng chiêm".

Là vở kịch được cho là hiếm hoi về Cách mạng Tháng Tám năm 1945 ra mắt trong dịp này, "Sấm dậy đồng chiêm" không chỉ tái hiện một phần lịch sử hào hùng của dân tộc bằng nghệ thuật sân khấu mà còn khơi dậy niềm tự hào, nhắc nhở các thế hệ hôm nay về trách nhiệm giữ gìn độc lập, phát huy tinh thần đoàn kết, tình yêu quê hương, đất nước, sẵn sàng bảo vệ Tổ quốc. Theo Đại tá Lê Thị Mai Phương, thời gian tới, vở diễn sẽ được tổ chức biểu diễn rộng rãi phục vụ bộ đội và nhân dân.

Bài và ảnh: DƯƠNG THU