Lễ Then khoăn được đồng bào dân tộc Tày tổ chức rất trang trọng. Đồ lễ thường bao gồm vàng mã, hình nhân, gà và các loại bánh, trái cây. Đặc biệt, trong lễ Then khoăn không thể thiếu nhà khoăn làm bằng bẹ chuối, khung tre và mâm thổ trên có mảnh vải trắng làm cầu và bát gạo cắm hình nhân màu đỏ.
Thời gian diễn ra nghi thức thường bắt đầu từ chiều hôm trước, kéo dài qua đêm đến hết sáng hôm sau. Khi đồ lễ đã được chuẩn bị chu tất, thầy Then sẽ bắt đầu vừa gảy đàn tính vừa cúng khấn mời tổ tiên, thần linh về chứng lễ. Sau đó sẽ buộc chỉ vào cổ tay gia chủ và con cháu trong nhà để cầu mong sức khỏe, may mắn. Xen giữa các bài cúng khấn là màn múa chầu của những người phụ lễ trong tiếng chuông, tiếng nhạc đàn tính (còn được gọi là cỗ ngựa).
Phần quan trọng nhất của buổi lễ là nghi thức “Kéo số” với ý nghĩa kéo dài tuổi thọ cho gia chủ. Thầy Then sẽ lấy cầu vải phủ lên gia chủ để kết nối với ông bà tổ tiên, sau đó dùng sợi dây mây đặt lên cầu vải để đo bằng nhau. Tiếp theo, thầy vừa khấn vừa làm phép kéo dài sợi dây sao cho dài hơn cầu vải đúng bằng chiều dài của một hạt gạo lấy trong bát trên mâm thổ. Khi đó, nghi thức kéo số cho gia chủ được coi là thành công. Đến sáng hôm sau, các gia đình họ hàng sẽ mang mâm lễ vật tới gia đình gia chủ.
Mâm lễ thường là gà, rượu, bánh, trái cây. Người phụ lễ cho thầy Then sẽ dùng cây gậy trên có buộc một chiếc áo của gia chủ quét đi quét lại các mâm lễ vật và toàn bộ những người tham gia buổi lễ. Việc này có ý nghĩa giống như giữ lại hồn vía của gia chủ ở lại với gia đình, họ hàng, làng xóm.
Với những giá trị quan trọng trong đời sống tinh thần đồng bào dân tộc Tày, nghi lễ Then khoăn đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia năm 2020.
    |
 |
| Thầy Then được mời đến làm chủ lễ. |
|
 |
| Cùng với hình nhân bằng giấy, cá nướng là đồ cúng không thể thiếu. |
|
 |
| Mâm thổ (còn gọi là mâm xin nối số) cầu thọ cho gia chủ. |
|
 |
| Nhà khoăn làm bằng bẹ chuối, tượng trưng cho những điều tốt đẹp, may mắn. |
|
 |
| Vợ chồng gia chủ thắp hương cầu ông bà tổ tiên ban cho sức khỏe, may mắn. |
|
 |
| Mỗi gia đình trong dòng họ mang một mâm lễ đến để làm lễ gọi vía cho gia chủ. |
Phóng sự ảnh của QUỐC DŨNG - PHÚ SƠN