Sau hơn 35 năm đổi mới, đội ngũ doanh nhân Việt Nam không ngừng phát triển cả về số lượng và chất lượng, đã có những đóng góp to lớn, quan trọng đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trên nhiều phương diện. Vai trò của doanh nhân-chủ thể quan trọng nhất của khu vực kinh tế tư nhân đã được Đảng ta khẳng định và có đường lối phát triển. Tuy nhiên, để thực hiện khát vọng Việt Nam hùng cường, thịnh vượng và phát triển, đòi hỏi xây dựng, phát huy văn hóa doanh nhân và doanh nghiệp trong thời kỳ mới.
Doanh nhân và văn hóa doanh nhân
Theo số liệu của Ban Kinh tế Trung ương, hiện nay, Việt Nam đã có gần 900 nghìn doanh nghiệp đang hoạt động, khoảng 14,4 nghìn hợp tác xã và khoảng 5,1 triệu hộ kinh doanh, trong đó khoảng 1,6 triệu hộ có mã số thuế. Nếu chỉ tính các hộ kinh doanh có mã số thuế, đến nay, cả nước đã có gần 4 triệu doanh nhân, còn nếu xét cả các hộ kinh doanh không có mã số thuế, Việt Nam đã có hơn 7 triệu doanh nhân.
Tuy nhiên, trong thực tế thì không phải ai làm kinh doanh, doanh nghiệp hoặc có mã số thuế đều là doanh nhân. Với tính cách là một nghề nghiệp trong xã hội, doanh nhân là những người làm kinh doanh có đủ các tiêu chuẩn tối thiểu làm nghề và được xã hội công nhận. Theo tôi, doanh nhân Việt Nam hiện nay là một cộng đồng-lực lượng xã hội có vai trò tiên phong và động lực trong lĩnh vực phát triển kinh tế-xã hội của đất nước; là những người có khát vọng làm giàu, dám chấp nhận rủi ro, kinh doanh có đạo đức, hiệu quả, có trách nhiệm với dân tộc và xã hội...
Văn hóa doanh nhân trước hết là nhân cách doanh nhân mẫu mực của cộng đồng người làm kinh doanh và lực lượng doanh nhân nước ta. Khái niệm văn hóa doanh nhân dùng để chỉ những phẩm chất, năng lực, hành vi, lối sống và mẫu người ưu tú đại diện cho tinh hoa của lực lượng doanh nhân, biểu hiện tập trung ở các tấm gương doanh nhân có đóng góp xuất sắc cho cộng đồng, dân tộc, quốc gia.
Và như vậy, có nhiều người đang làm kinh doanh chưa đủ tiêu chuẩn là doanh nhân. Có thể diễn tả sức mạnh và giá trị của văn hóa doanh nhân và doanh nhân là phép nhân của hai yếu tố này ở tử số, mẫu số là con số tổng hơn 7 triệu người hoạt động kinh doanh kể trên ở nước ta. Các dân tộc, quốc gia có nền văn hóa kinh doanh mạnh, nguồn nhân lực kinh doanh lớn và hệ thống doanh nghiệp phát triển bền vững như: Hoa Kỳ, Nhật Bản, Đức, Hàn Quốc, Israel, Singapore... là các minh chứng cho vấn đề trên. Công việc này trước hết thuộc vai trò của các thể chế và chính phủ cụ thể.
Xây dựng Nhà nước kiến tạo, liêm chính, có khát vọng phát triển, hành động vì người dân và doanh nghiệp
Quan điểm, cách tiếp cận Nhà nước pháp quyền lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm là sự đổi mới tư duy và hành động của Đảng ta thời kỳ hội nhập quốc tế và phát triển đất nước bền vững. Hành động quyết liệt, kịp thời của Chính phủ trong chuyển đổi chính sách, hỗ trợ, cứu trợ người dân, doanh nghiệp, hợp tác xã... đã giúp cho Việt Nam chống đại dịch Covid-19 thành công, hiệu quả, phục hồi và phát triển kinh tế-xã hội nhanh, được thế giới đánh giá cao.
Mặt khác, bộ máy nhà nước và hệ thống chính trị của chúng ta, nhất là ở cấp địa phương và cơ sở, vẫn còn những yếu kém, tiêu cực, hạn chế, cản trở sự phát triển, cần được quyết tâm ngăn chặn, xóa bỏ. Tham nhũng, móc ngoặc, lợi ích nhóm để trục lợi phi pháp và vô đạo đức đã diễn ra một cách có tổ chức từ trên xuống dưới ở nhiều ngành, địa phương, nhất là trong các lĩnh vực đấu thầu, mua sắm, phân bố đầu tư, quản lý tài sản công, tiếp cận đất đai, quy hoạch... Doanh nghiệp và người dân vẫn mong muốn được làm việc trong một môi trường kinh doanh thông thoáng, công bằng, minh bạch, ổn định, hiệu quả, các giá trị đạo đức và pháp quyền được thượng tôn.
Thực tiễn xây dựng thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đã cho chúng ta bài học giữa văn hóa kinh doanh, văn hóa doanh nhân với văn hóa chính trị, văn hóa cán bộ, công chức có mối quan hệ biện chứng, hữu cơ với nhau. Muốn văn hóa doanh nhân mạnh và đẹp thì đội ngũ cán bộ, công chức phải làm gương về văn hóa công vụ, phải liêm chính, tận tụy phục vụ nhân dân và đất nước. Khi quyền lực của cán bộ, công chức quản lý không được kiểm soát, tham nhũng và sự giàu có bất minh trở thành một thứ “văn hóa xấu” thì rất khó có được văn hóa kinh doanh lành mạnh.
Tiên phong, hành động xuất sắc, tỏa sáng cho cộng đồng, xã hội
Văn kiện Đại hội XIII khẳng định: “Phát triển đội ngũ doanh nhân lớn mạnh về số lượng và chất lượng, có tinh thần cống hiến cho dân tộc, có chuẩn mực văn hóa, đạo đức tiến bộ và trình độ quản trị, kinh doanh giỏi”. Chiến lược phát triển kinh tế-xã hội 10 năm 2021-2030 đã đề ra nhiệm vụ phải phát triển mạnh khu vực kinh tế tư nhân của người Việt Nam cả về số lượng, chất lượng; khuyến khích hình thành, phát triển những tập đoàn kinh tế tư nhân lớn, tiềm lực mạnh, có khả năng cạnh tranh khu vực, quốc tế; phấn đấu đến năm 2030, có ít nhất 2 triệu doanh nghiệp với tỷ trọng đóng góp của khu vực kinh tế tư nhân vào GDP đạt 60-65%.
Đó là mục tiêu, nhiệm vụ của toàn bộ hệ thống chính trị và nhân dân nước ta, đi đầu là đội ngũ doanh nhân, doanh nghiệp, hợp tác xã, các hộ kinh doanh...
Một đất nước giàu mạnh bởi vì có một hệ thống doanh nghiệp mạnh được sáng lập và lãnh đạo bởi các doanh nhân xuất sắc, có khát vọng và tinh thần văn hóa dân tộc. Một số doanh nghiệp Việt Nam đã vươn lên “từ tốt đến vĩ đại”, thực hiện tốt trách nhiệm xã hội, trở thành các thế lực kinh tế lớn và thương hiệu mạnh của quốc gia, khu vực... nhưng sự ảnh hưởng, lan tỏa của họ trong cộng đồng doanh nhân và về văn hóa, giáo dục trong xã hội chưa thật rõ nét, hình như là còn giữ mình, khiêm tốn thái quá. Một thái cực khác cần chống là thái độ thiếu trung thực, kinh doanh lừa dối, ngụy tạo thành tích, trốn tránh pháp luật và văn hóa.
Xây dựng và phát huy văn hóa đòi hỏi nói đi đôi với làm, căn cứ vào sự chia sẻ, cống hiến thực cho cộng đồng, xã hội để tôn vinh, khen thưởng xứng đáng và kịp thời. Chính phủ đã có Quyết định số 1846/QĐ-TTg lấy ngày 10-11 hằng năm là Ngày Văn hóa doanh nghiệp Việt Nam và phát động phong trào xây dựng văn hóa doanh nghiệp, văn hóa kinh doanh quốc gia. Các doanh nhân, doanh nghiệp cần thực hiện cuộc vận động này một cách nghiêm túc, cũng là một cơ hội để họ thực hiện sự cống hiến và được đánh giá, chính danh với xã hội. Chuyển đổi số doanh nghiệp, chuyển đổi số xã hội sẽ là môi trường tốt để các tinh hoa và bản sắc văn hóa từ cộng đồng doanh nhân, doanh nghiệp tỏa sáng trong xã hội.
PGS, TS ĐỖ MINH CƯƠNG