Dấu ấn nghệ thuật trên từng trang báo

Dấu ấn không thể phai mờ

Trong lịch sử hội họa Việt Nam thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp cho đến nay đã ghi dấu ấn của các họa sĩ-chiến sĩ, như: Nguyễn Bích, Dương Hướng Minh, Mai Văn Hiến, Lê Lam... Họ đều là những tên tuổi thành danh với các tác phẩm hội họa đặc sắc. Họ có điểm chung là đều từng công tác tại Báo QĐND và có những đóng góp quan trọng về mỹ thuật cùng phong cách trình bày tạo bản sắc riêng cho tờ báo chiến sĩ. Các họa sĩ đã góp phần tạo nên một phong cách và truyền thống quý báu cho các họa sĩ thế hệ sau này. Một trong số ít họa sĩ từng công tác tại Báo QĐND cả giai đoạn chống thực dân Pháp và những năm tháng chống đế quốc Mỹ là họa sĩ Lê Lam. Ông nổi tiếng với những bức minh họa bút sắt thời chiến. Với những đóng góp cho nền mỹ thuật nước nhà, ông được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học-nghệ thuật năm 2017. Tiếp đến là họa sĩ Đỗ Sơn từng công tác tại Báo QĐND từ năm 1971 đến 1973. Thời gian công tác tại Báo QĐND của họa sĩ Đỗ Sơn tuy ngắn nhưng những năm tháng làm báo sôi động ấy vẫn in đậm trong ký ức của ông. Còn thế hệ các họa sĩ trình bày hiện nay như Nguyễn Mạnh Tiến, Nguyễn Quang Cường... đều là những họa sĩ tài năng, đã được rèn luyện và thử thách trong thời công nghệ số.

Trong suốt chặng đường phát triển, nhiều thế hệ họa sĩ, thiết kế trình bày của Báo QĐND đã để lại dấu ấn riêng. Những chuyên mục quen thuộc từng xuất hiện trên báo, nhất là Báo QĐND Cuối tuần, như: “Văn hóa-Văn nghệ”, “Đời sống quân ngũ”, “Góc nhìn cuối tuần”, “Câu chuyện quốc tế”, “Nụ cười chiến sĩ”... rất hấp dẫn bởi nội dung và cách trình bày linh hoạt, bố cục mở, ảnh to hơn, đa dạng thể loại; đã sử dụng ảnh cắt lọng và ghép ảnh tạo dấu ấn thị giác mạnh mẽ; cách dùng chữ của bài cũng như chữ tít báo với nhiều cấp độ to nhỏ và đậm nhạt; cách trình bày được xử lý khéo léo, giàu ngụ ý thị giác; việc sử dùng màu xanh của lính cũng rất linh hoạt nên nhìn trang báo hấp dẫn, lôi cuốn người đọc.

Minh họa truyện ngắn “Cao xạ pháo lớn mạnh không ngừng” (năm 1957) của họa sĩ Lê Lam đăng trên Báo QĐND.

Những bức minh họa truyện ngắn, tản văn, chân dung chiến sĩ, tranh vui, tranh phê bình, biếm họa... luôn là điểm nhấn độc đáo. Có khi chỉ là vài nét vẽ phác họa bằng bút sắt, đôi mảng màu loang nhẹ của màu nước, hay những đường chì sắc lạnh mà ám ảnh, nhưng đủ để truyền tải cảm xúc, mở rộng cảm nhận tầng nghĩa cho văn bản. Tuy nhiên, mảng này cần mời thêm các cộng tác viên có danh tiếng, góp phần tạo nên sự đặc sắc cho tờ báo.

Nhiều bức tranh minh họa được bạn đọc giữ lại, cắt ra sưu tầm như những tác phẩm nghệ thuật độc lập, đó là minh chứng sống động cho giá trị tạo hình trên các sản phẩm báo in của Báo QĐND.

Đậm chất lính nhưng không khô cứng

Ngay từ những số báo đầu tiên, Báo QĐND Cuối tuần đã sớm được Ban biên tập xác định là một ấn phẩm dành nhiều cho mảng thông tin giải trí cũng như những trang văn học-nghệ thuật phù hợp với tính chất trẻ trung, yêu đời của người lính, chính vì vậy mà các họa sĩ thiết kế luôn phải thiết lập phong cách thể hiện: Trình bày sinh động, đậm chất báo chí, chất lính, nhưng không khô cứng mà luôn gắn liền với đời sống quân ngũ và tâm hồn người lính. Đặc biệt, có thời điểm sau năm 2010, Ban biên tập đã mạnh dạn nhờ họa sĩ Vương Tiến Lê, một chuyên gia trình bày và thiết kế style có nhiều kinh nghiệm tới thiết kế và dàn dựng một bộ nhận diện mới của Báo QĐND Cuối tuần, nhằm tạo một dấu ấn đặc biệt cho tờ báo. Sau nhiều số báo được ấn hành đã nhận được những hồi âm tích cực từ nhiều độc giả trong và ngoài Quân đội. Báo QĐND Cuối tuần đã từng bước đáp ứng được tiêu chí “rõ ràng, dễ xem, dễ đọc, dễ tìm, dễ nhớ”, nhưng vẫn giữ được chất lính, gần gũi thân thương. Đặc biệt, các tranh vẽ minh họa với nhiều thể loại đa dạng, không đơn điệu “một kiểu”...

Ở thời điểm chưa có sự hỗ trợ của công nghệ số, các họa sĩ, kỹ thuật viên luôn dùng bàn tay và con mắt nhà nghề để tạo nên những trang báo có bố cục hợp lý, minh họa sinh động bằng nét vẽ tay, thường là vẽ minh họa một màu bằng bút lông, bút sắt, hoặc sử dụng các kỹ thuật cắt, dán thủ công, can tách màu, chấm ảnh bằng phim âm bản. Những trang báo khi đó mang đậm cá tính nghệ thuật tối giản, không màu mè, tạo nên hiệu quả thẩm mỹ chân phương, mộc mạc, đi cạnh những bài viết ngắn, bài viết có chiều sâu văn hóa.

Minh họa truyện ngắn "Du miền ký ức..." (năm 2019) của họa sĩ Mạnh Tiến đăng trên Báo Quân đội nhân dân Cuối tuần.

Kế thừa và phát triển trong thời kỳ số hóa

Bước vào thời đại báo chí số, khi thiết kế bằng phần mềm chuyên nghiệp trở thành chuẩn mực, đội ngũ thiết kế, họa sĩ của Báo QĐND vẫn giữ được tinh thần nghệ sĩ tiên phong. Họ không chạy theo hình thức đơn thuần, mà chú trọng tính hài hòa giữa nội dung và thị giác, luôn giữ bản sắc “nghiêm cẩn-sâu sắc-sáng tạo” của người làm báo Quân đội.

Giao diện báo in được nâng cấp mạnh mẽ: Màu sắc linh hoạt, ảnh tư liệu kết hợp ảnh nghệ thuật, typo (chữ) được lựa chọn phù hợp với từng chuyên mục, mở rộng khoảng trắng giúp độc giả “thở” giữa rừng thông tin. Dù đổi mới nhưng vẫn thấy đâu đó bóng dáng của nghệ thuật bố cục kinh điển, của tay nghề "cứng" đã tôi luyện từ thời in chì kẽm.

Trong rừng báo chí hiện nay, Báo QĐND Cuối tuần vẫn giữ được một diện mạo riêng: Chắc chắn, tin cậy, nhưng không hề khô cứng. Nghệ thuật thiết kế, trình bày và minh họa trên báo là một “hệ sinh thái thẩm mỹ” rất riêng, nơi mỗi hình ảnh, mỗi khoảng trống, khoảng lặng giữa các khổ chữ đều được tính toán cân nhắc. Mỗi vi nhét chuyên mục, mỗi minh họa đều được thể hiện tinh, gọn, nhẹ nhàng. Báo QĐND Cuối tuần là một không gian văn hóa hình ảnh, nơi người đọc không chỉ tiếp nhận thông tin mà còn được thưởng thức một cách cảm xúc.

Trong thời đại báo mạng phát triển như vũ bão, việc giữ gìn bản sắc nghệ thuật trên báo in là một thử thách không nhỏ. Nhưng với Báo QĐND, nghệ thuật trình bày, minh họa không đơn thuần là hình thức, mà là “một phần linh hồn tờ báo”. Đó là nơi hội tụ của truyền thống và sáng tạo, của kỷ luật Quân đội và tự do nghệ thuật. Những người làm báo, từ phóng viên, biên tập viên... đặc biệt là các họa sĩ thiết kế, đã, đang và sẽ tiếp tục giữ cho tờ báo một vẻ đẹp bền bỉ, nhân văn và giàu bản sắc trong lòng độc giả.

Họa sĩ LÊ TIẾN VƯỢNG