“Đất lành” đánh thức cải lương

Cải lương vẫn có đời sống riêng

 Dù không còn sôi động như trước, song giới nghiên cứu và nghệ sĩ đều khẳng định cải lương vẫn có sức sống bền bỉ, âm thầm trong không gian văn hóa TP Hồ Chí Minh. Với sự quan tâm của lãnh đạo thành phố và tâm huyết của các đơn vị nghệ thuật, sàn diễn cải lương vẫn sáng đèn, tiếp tục hành trình gìn giữ và làm mới mình.

Những năm gần đây, nhiều vở diễn mới ra mắt được khán giả yêu thích như Lụy tình vương nữ, Ngai vàng và tội ác, Giấc mộng đêm xuân của Nhà hát Cải lương Trần Hữu Trang; Câu thơ yên ngựa, Bức ngôn đồ Đại Việt của Sân khấu Cải lương mới Đại Việt; Vương quyền, Thập tứ nữ anh hào của Đoàn Cải lương tuồng cổ Huỳnh Long... Các vở diễn này không chỉ được đầu tư công phu mà còn biết kết hợp giữa âm nhạc, kịch nói, vũ đạo và kỹ thuật dàn dựng hiện đại, trong khi vẫn giữ được nét mộc mạc, truyền thống-tinh thần của bản vọng cổ Nam Bộ. Nghệ sĩ, Nhà giáo Ưu tú Diệu Đức, một trong những giảng viên đầu tiên của Khoa Cải lương, Trường Đại học Sân khấu-Điện ảnh TP Hồ Chí Minh, nhận định: “Mỗi giai đoạn có loại hình nghệ thuật được khán giả yêu thích riêng. Nhưng nghệ thuật truyền thống như cải lương thì không thể "chết". Vì chúng ta vẫn có thế hệ kế thừa, họ đang học, đang làm nghề nghiêm túc. Tôi tin rằng, đến một lúc nào đó, cải lương sẽ vụt sáng trở lại theo một cách mới”.

Cùng suy nghĩ ấy, Nghệ sĩ Nhân dân (NSND) Quế Trân chia sẻ niềm vui khi nhiều đơn vị mạnh dạn dựng mới hoặc phục dựng các tác phẩm kinh điển. Theo chị, điều đáng mừng là khán giả hôm nay được xem nhiều sắc màu cải lương khác nhau, trong đó những vở phục dựng vẫn tôn trọng nguyên bản nhưng có sáng tạo để phù hợp thị hiếu khán giả, nhất là giới trẻ.

Trăn trở của người nghệ sĩ

Mang “kiếp tằm vương tơ”, nhiều nghệ sĩ cải lương vẫn sống trọn vẹn với nghề, âm thầm cống hiến dù phải đối mặt với không ít khó khăn. Họ hiểu rằng, giữ gìn và phát huy di sản tinh thần quý giá mà thế hệ đi trước để lại là trách nhiệm và cũng là sứ mệnh.

Là giám khảo của nhiều cuộc thi tìm kiếm tài năng cải lương, NSND Phượng Loan không giấu được trăn trở khi chứng kiến lớp trẻ say nghề nhưng thiếu cơ hội biểu diễn. “Nhiều bạn trẻ sau khi đoạt giải trong các cuộc thi rơi vào tình trạng "chơi vơi" vì không có sân khấu để thực hành, dù được đào tạo bài bản. Các đoàn xã hội hóa lại phải thuê rạp với chi phí cao, trong khi việc bán vé hiện nay vô cùng khó khăn”, NSND Phượng Loan bộc bạch.

Đạo diễn, Nghệ sĩ Ưu tú (NSƯT) Hoa Hạ nhìn nhận một nguyên nhân khác: Thiếu kịch bản văn học chất lượng. “Các tác giả hiện nay không thể sống bằng thù lao viết kịch bản, nên phần lớn chuyển sang viết ngắn cho gameshow. Trong khi đó, những khung giờ vàng của phát thanh, truyền hình ngày càng vắng bóng chương trình ca cổ, khiến khán giả ít cơ hội tiếp cận với cải lương”, chị nói.

Còn NSƯT Quỳnh Hương, diễn viên Nhà hát Cải lương Trần Hữu Trang, cho rằng đội ngũ sáng tạo nghệ thuật chưa thực sự đáp ứng nhu cầu khán giả hiện đại. “Điều chúng ta thiếu không chỉ là sàn diễn mà là những kịch bản hay, mang hơi thở cuộc sống, chạm được cảm xúc người xem”, NSƯT Quỳnh Hương chia sẻ.

Một cảnh trong vở diễn "Giấc mộng đêm xuân” của Nhà hát Cải lương Trần Hữu Trang đang được khán giả mộ điệu yêu thích.

 Sáng tạo để sân khấu luôn sáng đèn

Dù còn nhiều thử thách, song các nghệ sĩ khẳng định cải lương vẫn có sức sống mạnh mẽ. NSƯT Hoa Hạ nhấn mạnh: “Điều đáng quý là nghệ sĩ trẻ ngày nay rất năng động, tự lập đoàn diễn, tự tìm khán giả. Nhưng để họ yên tâm gắn bó lâu dài, rất cần sự kết nối và hỗ trợ giữa các đơn vị nghệ thuật, cả công lập lẫn xã hội hóa. Chính quyền thành phố cần có chính sách cụ thể hơn để khuyến khích sáng tạo và bảo tồn”.

Tại Hội nghị tổng kết 50 năm nền văn học-nghệ thuật TP Hồ Chí Minh (30-4-1975 / 30-4-2025), đồng chí Dương Anh Đức, Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Thành ủy TP Hồ Chí Minh, khẳng định thành phố sẽ cụ thể hóa các chủ trương của Đảng bằng cơ chế, chính sách bồi dưỡng, đãi ngộ nhân tài, tạo điều kiện thuận lợi cho văn nghệ sĩ sáng tạo, cống hiến lâu dài; đồng thời, tiếp tục bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống, gắn phát triển nghệ thuật với việc tôn vinh bản sắc dân tộc.

Thực tế cho thấy, nhiều năm qua, thành phố đã tổ chức các cuộc thi uy tín nhằm tìm kiếm và ươm mầm tài năng cải lương như: “Tài năng diễn viên sân khấu cải lương Trần Hữu Trang”, “Bông lúa vàng-Tỏa sáng tài năng cải lương”, “Chuông vàng vọng cổ”... Những sân chơi này không chỉ tạo cơ hội cho nghệ sĩ trẻ khẳng định bản thân mà còn góp phần nuôi dưỡng tình yêu cải lương trong công chúng.

Theo NSƯT Quỳnh Hương, khán giả vẫn là “vị giám khảo công tâm” nhất. Vì vậy, mỗi tác giả, đạo diễn, nghệ sĩ phải không ngừng đổi mới, sáng tạo, phản ánh những đề tài gần gũi với đời sống hiện đại, để cải lương tiếp tục được khán giả đón nhận. Cùng với đó, thế hệ trẻ cũng cần quan tâm hơn tới nghệ thuật truyền thống-một phần cội nguồn văn hóa dân tộc.

Cải lương-đúng như tên gọi “cải cách hát ca theo tiến bộ, lương truyền tuồng tích sánh văn minh”-luôn tự làm mới để thích nghi với thời đại. Từ đờn ca tài tử Nam Bộ, cải lương đã trở thành loại hình sân khấu hàng đầu trong suốt nhiều thập kỷ. Trước yêu cầu mới, sự quan tâm của thành phố cùng nỗ lực sáng tạo của đội ngũ nghệ sĩ sẽ là “nguồn đất lành” để cải lương tiếp tục đâm chồi, nở hoa, trở thành nét văn hóa đặc sắc, bền bỉ và đầy sức sống trong lòng người dân TP Hồ Chí Minh hôm nay.