Tiếp cận lịch sử qua lăng kính hiện đại
Ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước 30-4-1975 của 50 năm trước là cột mốc lịch sử trọng đại của dân tộc Việt Nam. Ngày toàn thắng 30-4 đã chấm dứt chiến tranh, non sông nối liền một dải, đất nước hòa bình. Nửa thế kỷ trôi qua, thế hệ trẻ ngày nay, đặc biệt là Gen Z (được hiểu là những người sinh từ năm 1995 đến 2012, một số ý kiến cho rằng từ năm 1997 đến 2015), đã hiểu và hướng đến ngày 30-4 qua lăng kính hiện đại.
Hiện nay, người trẻ tiếp cận thông tin về ngày 30-4 không chỉ qua chương trình học ở các cấp, sách, báo, tư liệu mà còn qua không gian mạng và các ứng dụng số. Nền tảng số có nhiều video ngắn dạng “kể chuyện lịch sử” trên TikTok, YouTube, các bộ phim tài liệu, phim hoạt hình lịch sử và bài viết trên Facebook, Instagram. Nhiều bạn trẻ bày tỏ sự tò mò, xúc động khi nghe kể về Chiến dịch Hồ Chí Minh và những câu chuyện từ các cựu chiến binh, nhân chứng lịch sử. Em Lê Thùy Dương (học sinh lớp 12, Trường THPT Nguyễn Văn Trỗi, quận Phú Nhuận) chia sẻ: "Mỗi năm, ngày 30-4 luôn là dịp kỷ niệm trọng đại. Gần đây, qua thông tin, hình ảnh, video ngắn trên nền tảng mạng xã hội, nhiều bạn bè của tôi đã hiểu sâu sắc hơn giá trị, dấu ấn, bối cảnh lịch sử của ngày lễ, dịp kỷ niệm 30-4. Chúng tôi cũng thường sử dụng các ứng dụng để tạo video ngắn đăng trên trang cá nhân về ý nghĩa của ngày đặc biệt này, đưa các hình ảnh khi tham quan, check in các địa điểm di tích lịch sử cách mạng như: Dinh Thống Nhất, Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh...
    |
 |
| Học sinh tham quan Bảo tàng Lực lượng vũ trang miền Đông Nam Bộ. |
Công nghệ và nền tảng số “chắp cánh” truyền tải lịch sử
PGS, TS Lưu Văn Quyết, Trưởng khoa Lịch sử, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh, cho biết: "Ngày nay, cách Gen Z tiếp cận lịch sử khác rất nhiều so với các thế hệ trước. Trước đây, chúng ta chủ yếu học lịch sử qua sách giáo khoa, bài giảng truyền thống, còn hiện tại, các bạn trẻ lại có xu hướng tiếp cận thông qua các hình thức được đăng tải trên mạng xã hội. Vì thế, quá trình giảng dạy, chúng tôi cũng đã chú trọng đến việc đưa công nghệ vào bài giảng. Thay vì chỉ giảng lý thuyết, giảng viên sẽ dùng các video tài liệu, phim tài liệu hoặc các ứng dụng dạy học tương tác để sinh viên cảm nhận được sự sống động của lịch sử. Nhà trường cũng khuyến khích sinh viên sử dụng mạng xã hội để nghiên cứu, thảo luận về lịch sử, biến nó thành một phần trong quá trình học tập. Tuy nhiên, đôi khi các thông tin trên mạng xã hội chỉ cung cấp cái nhìn hời hợt, thiếu bối cảnh và chiều sâu. Vì thế, để kết hợp hiệu quả những công cụ này vào bài giảng, tôi nghĩ chúng ta có thể sử dụng chúng như một “lời mở đầu” cho bài học, sau đó phân tích và thảo luận về sự kiện đó, giúp sinh viên có cái nhìn sâu hơn và hiểu được ý nghĩa của nó trong bối cảnh lịch sử rộng lớn".
PGS, TS Lưu Văn Quyết cũng tin tưởng vào tiềm năng của công nghệ, như thực tế ảo (VR) và video tương tác trong việc giúp sinh viên tiếp thu lịch sử một cách sâu sắc hơn. Khoa Lịch sử, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh cũng đã vận dụng một số công cụ công nghệ thực tế ảo trong giảng dạy, giúp sinh viên tham quan các di tích lịch sử hoặc tham gia vào các hoạt động mô phỏng lịch sử. Tuy nhiên, để có thể áp dụng rộng rãi, hiệu quả hơn, nhà trường cần thêm thời gian, nguồn lực để nghiên cứu, triển khai phù hợp với mục tiêu học tập và đem lại hiệu quả tối đa cho sinh viên.
Tại Bảo tàng Hồ Chí Minh, đơn vị này đã đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong các hoạt động nghiệp vụ. Bà Lưu Thị Tuyết Trinh, Giám đốc Bảo tàng Hồ Chí Minh-Chi nhánh TP Hồ Chí Minh, nhấn mạnh: "Chuyển đổi số và mạng xã hội đã và đang tạo ra những thay đổi quan trọng trong cách các bảo tàng truyền tải lịch sử, các giá trị văn hóa đến khách tham quan, đặc biệt là thế hệ trẻ. Chuyển đổi số giúp bảo tàng mở rộng phạm vi tiếp cận thông tin, không còn giới hạn trong không gian trưng bày vật lý. Công nghệ thực tế ảo, thực tế tăng cường, triển lãm số và các nền tảng trực tuyến giúp người xem có thể tiếp cận tư liệu lịch sử mọi lúc, mọi nơi. Điều này không chỉ làm tăng khả năng tiếp cận mà còn nâng cao trải nghiệm, giúp lịch sử trở nên sống động và các giá trị văn hóa trở nên gần gũi hơn với công chúng".
|
 |
| Giới trẻ tham quan, chụp ảnh để dựng video ngắn về Bảo tàng Hồ Chí Minh-Chi nhánh TP Hồ Chí Minh. |
Để thích ứng với xu hướng mới, bà Lưu Thị Tuyết Trinh cho rằng, ngành bảo tàng cần đẩy mạnh số hóa tư liệu, hiện vật để chia sẻ trên các nền tảng trực tuyến; ứng dụng công nghệ tái hiện không gian lịch sử, xây dựng các chuyến tham quan ảo; tăng cường tương tác trên mạng xã hội với nội dung sáng tạo, hợp tác với KOLs và Influencers (được hiểu là những người có ảnh hưởng trên mạng xã hội) để lan tỏa nội dung lịch sử; phát triển các khóa học, bài giảng trực tuyến giúp thế hệ trẻ học lịch sử một cách chủ động và thú vị hơn. Tuy nhiên, quá trình thực hiện chuyển đổi số và tận dụng các nền tảng mạng xã hội trong công tác bảo tàng cũng cần thật thận trọng, chú ý nghiên cứu việc bảo mật thông tin cho các tư liệu, hiện vật bảo tàng, vì đây là tài sản quốc gia, tránh sao chép, sử dụng và lan truyền sai mục đích. Bà Lưu Thị Tuyết Trinh cũng cho biết, Bảo tàng đã ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý hiện vật, số hóa hình ảnh, tư liệu về Chủ tịch Hồ Chí Minh và đưa vào phần mềm quản lý hiện vật của Cục Di sản văn hóa (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch). Năm 2024, Bảo tàng Hồ Chí Minh-Chi nhánh TP Hồ Chí Minh đã triển khai dự án bảo tàng ảo với công nghệ scan 3D, cho phép khách tham quan tương tác trực tuyến, xem thông tin chi tiết về hiện vật và trải nghiệm không gian trưng bày sống động qua thiết bị di động, máy tính.
Góc nhìn tiếp nối về lịch sử cách mạng
Sinh viên Trần Quang Huy (Khoa Công nghệ thông tin, Trường Đại học Bách Khoa, Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh) bày tỏ: "Ban đầu, tôi có được học qua lịch sử nhưng chưa thực sự hiểu sâu sắc về ngày 30-4. Nhưng khi xem những thước phim về Chiến dịch Hồ Chí Minh và nghe ông nội kể về những năm tháng chiến đấu, tôi mới hiểu được rằng đó là niềm vui của cả dân tộc. Nếu không có ngày đó, có lẽ bây giờ thế hệ chúng tôi không được sống trong hòa bình và tự do như thế này".
Nhận thức được giá trị và thêm yêu thích, tự hào về lịch sử cách mạng cũng như ý nghĩa to lớn của Chiến dịch Hồ Chí Minh và ngày 30-4, sinh viên Trần Quang Huy đang tham gia một dự án về trí tuệ nhân tạo với mục đích dùng ứng dụng công nghệ để bảo tồn các tư liệu, giúp thế hệ trẻ tiếp cận dễ dàng hơn với những câu chuyện lịch sử.
Dù cách tiếp cận của Gen Z về ngày 30-4 có thể khác so với thế hệ trước, nhưng giới trẻ vẫn cảm nhận được khát vọng tự do và niềm tự hào của dân tộc. Họ luôn trân trọng nền hòa bình mà cha ông đã hy sinh xương máu để giành lại. Trên hành trình phát triển đất nước, những thanh niên trẻ sẽ tiếp bước, khẳng định vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.
Bài và ảnh: KIM THOA