Tháo gỡ điểm nghẽn

Những năm qua, hoạt động giám sát của Quốc hội ngày càng được tiến hành bài bản, chuyên sâu, thực chất hơn, góp phần trực tiếp tháo gỡ những điểm nghẽn để phát triển kinh tế-xã hội. Giám sát của Quốc hội không chỉ dừng lại ở phát hiện sai sót, mà đã chuyển mạnh sang “giám sát để kiến tạo và phát triển”, thúc đẩy đổi mới quản trị quốc gia, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhân dân.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đã nhấn mạnh: Giám sát nhiều, thường xuyên, đột xuất để phát hiện những vấn đề nhằm kịp thời tháo gỡ khó khăn. Quan điểm đó xuyên suốt trong mọi hoạt động giám sát của Quốc hội khóa XV, thể hiện bản lĩnh, trí tuệ và tinh thần đổi mới của cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất. Giám sát không chỉ chỉ ra khuyết điểm mà còn tạo động lực thúc đẩy quản trị và hành động.

Một trong những hoạt động giám sát chuyên đề có sức lan tỏa lớn là việc thực hiện chính sách, pháp luật về công tác quy hoạch kể từ khi Luật Quy hoạch có hiệu lực. Qua giám sát, Quốc hội đã nhìn thẳng vào những tồn tại kéo dài nhiều năm, sự chồng chéo giữa các loại quy hoạch, sự thiếu đồng bộ giữa quy hoạch ngành, lĩnh vực với quy hoạch tổng thể quốc gia và tình trạng chậm phê duyệt quy hoạch làm tắc nghẽn hàng loạt dự án đầu tư.

Từ kết quả giám sát, Quốc hội ban hành Nghị quyết số 61/2022/QH15, yêu cầu Chính phủ khẩn trương hoàn thiện thể chế, rút ngắn quy trình thẩm định, phân cấp mạnh hơn cho địa phương. Thực tế cho thấy, sau giám sát, tiến độ lập quy hoạch các tỉnh, vùng và quốc gia đã được đẩy nhanh đáng kể, đến nay đã đạt hơn 90% tiến độ đề ra, giúp hàng trăm dự án đầu tư công và đầu tư tư nhân được khởi động trở lại, tác động tích cực đến tăng trưởng tổng sản phẩm nội địa (GDP) và cải thiện năng lực cạnh tranh quốc gia.

3 chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021-2025 (giảm nghèo bền vững, xây dựng nông thôn mới, phát triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số) là những chính sách có quy mô đầu tư lớn, tác động sâu rộng đến đời sống người dân. Tuy nhiên, thực tế triển khai còn nhiều vướng mắc do thủ tục phức tạp, phân cấp chồng chéo, giải ngân chậm.

Giám sát của Quốc hội đã kịp thời phát hiện những bất cập này, đồng thời ban hành Nghị quyết số 111/2024/QH15 với hàng loạt giải pháp tháo gỡ cụ thể: Đơn giản hóa thủ tục, tăng quyền chủ động cho địa phương, rút ngắn thời gian phân bổ vốn. Kết quả là chỉ sau 6 tháng, tỷ lệ giải ngân vốn của các chương trình đã tăng hơn 30%, nhiều dự án hạ tầng thiết yếu ở miền núi, vùng sâu, vùng xa được khởi động. Đây là minh chứng rõ ràng cho tác động thực chất của hoạt động giám sát Quốc hội, thực hiện phương châm “không để đồng vốn của dân nằm chờ trên giấy”.

leftcenterrightdel
Thủ tướng Phạm Minh Chính kiểm tra vận hành chính quyền địa phương hai cấp tại Trung tâm phục vụ hành chính công phường Hưng Phú (TP Cần Thơ). Ảnh: THÚY AN 

Nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát

Một trong những thành tựu nổi bật của Quốc hội khóa XV là giám sát hệ thống văn bản quy phạm pháp luật. Thông qua Nghị quyết số 101/2023/QH15 và Nghị quyết số 110/2023/QH15, Quốc hội yêu cầu Chính phủ rà soát toàn bộ các quy định chồng chéo, mâu thuẫn, không còn phù hợp thực tiễn.

Hoạt động giám sát này đã tạo nên đợt “đại kiểm tra pháp lý” quy mô lớn, giúp phát hiện hàng trăm quy định không còn khả thi, từ đó Chính phủ đã chủ động sửa đổi hoặc bãi bỏ. Kết quả giám sát đó là tiền đề cho việc thông qua Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật (sửa đổi) tại kỳ họp bất thường lần thứ 9, tạo cơ sở pháp lý đồng bộ, thống nhất và khả thi hơn.

Đây là bước chuyển từ “giám sát phản ứng” sang “giám sát phòng ngừa”, Quốc hội không đợi đến khi sai phạm xảy ra mới can thiệp, mà chủ động rà soát từ gốc để bảo đảm tính minh bạch và hiệu quả của hệ thống pháp luật. Qua đó, môi trường đầu tư kinh doanh được cải thiện, niềm tin của doanh nghiệp và nhà đầu tư được củng cố.

Nhà nước pháp quyền bền vững khi quyền và lợi ích của nhân dân được bảo vệ bằng pháp luật. Vì vậy, Quốc hội đã đặc biệt chú trọng giám sát việc thực hiện pháp luật về tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo.

Qua giám sát giai đoạn 2016-2021, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã chỉ rõ những hạn chế trong công tác tiếp dân, từ đó ban hành các nghị quyết yêu cầu khắc phục triệt để. Nhờ đó, công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo tiếp tục được đẩy mạnh, thúc đẩy rà soát, giải quyết các vụ việc khiếu nại, tố cáo phức tạp, tồn đọng, kéo dài; nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác tiếp công dân; tỷ lệ giải quyết các vụ việc khiếu nại, tố cáo năm 2024 tăng 6% so với cùng kỳ năm 2023, nhiều vụ việc tồn đọng kéo dài được tháo gỡ.

Điều đáng quý là giám sát đã tạo “sức ép” tích cực, buộc các bộ, ngành và chính quyền địa phương phải chủ động đối thoại, xử lý đến cùng. Đây chính là biểu hiện sinh động thể hiện tiếng nói của cử tri không chỉ được lắng nghe mà còn đi đến hành động thực chất thông qua kết quả hoạt động giám sát.

Tương tự hoạt động giám sát, hoạt động chất vấn của Quốc hội khóa XV đã có những bước đổi mới căn bản về phương thức và nội dung. Từ chỗ “hỏi-đáp” truyền thống, nay đã chuyển thành chất vấn theo nhóm vấn đề liên ngành, giúp phân tích nguyên nhân hạn chế đến tận gốc rễ, truy trách nhiệm tổng thể, không để “đá bóng trách nhiệm”. Điều đáng nói, sau mỗi phiên chất vấn, Quốc hội đều ban hành nghị quyết riêng, quy định rõ lộ trình, trách nhiệm của từng bộ trưởng, trưởng ngành. Việc giám sát lại kết quả thực hiện nghị quyết chất vấn tại Phiên họp thứ 36 (tháng 8-2024) là điểm mới chưa từng có, cho thấy Quốc hội “theo đến cùng” những vấn đề đã đặt ra. Đây là bước tiến lớn về văn hóa trách nhiệm, minh bạch và liêm chính trong bộ máy công quyền.

Để góp phần nâng cao hơn nữa hiệu quả hoạt động giám sát của Quốc hội, đặc biệt trong việc tháo gỡ vướng mắc, thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội, xin đề xuất một số giải pháp trọng tâm sau:

Sửa đổi Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND, bảo đảm phù hợp chủ trương phân cấp, tinh gọn bộ máy, tăng cường hiệu lực thực thi. Đổi mới tư duy giám sát, gắn giám sát với lập pháp và quyết sách phát triển; tăng giám sát trực tiếp tại cơ sở, bám sát đời sống nhân dân.

Cải tiến hoạt động chất vấn, chọn nhóm vấn đề tổng hợp, có cơ chế ràng buộc và chế tài rõ ràng trong thực hiện nghị quyết sau chất vấn. Quy định rõ quyền giám sát của Tổ đại biểu Quốc hội tại địa phương, tăng cường trách nhiệm của đại biểu dân cử.

Bổ sung chế tài nghiêm khắc với các cơ quan, cá nhân không thực hiện hoặc chậm thực hiện kết luận giám sát. Giám sát chặt việc thực hiện kiến nghị sau giám sát, quy định rõ thời hạn phản hồi và trách nhiệm giải trình.

Giám sát không chỉ là quyền mà còn là trách nhiệm chính trị của Quốc hội đối với nhân dân. Qua từng chuyên đề, từng nghị quyết, hoạt động giám sát của Quốc hội khóa XV đã góp phần tháo gỡ điểm nghẽn, khơi thông nguồn lực, nâng cao năng lực quản trị quốc gia. Trong giai đoạn tới, khi đất nước bước vào thời kỳ chuyển đổi số toàn diện và hội nhập sâu rộng, giám sát cần được tiếp tục đổi mới mạnh mẽ hơn, hướng đến “giám sát số, giám sát mở và giám sát vì phát triển”.