Hình ảnh chiếc lá gợi liên tưởng khá rõ ràng. Một chiếc lá bao giờ cũng có hai mặt: Mặt trên và mặt dưới. Nhìn từ xa, chiếc lá có vẻ đơn giản, mỏng manh, nhưng chỉ cần lật qua lật lại là thấy ngay hai bề mặt khác nhau. Ông bà ta mượn hình ảnh ấy để chỉ những người “hai mặt”: Trước mặt thì tỏ ra tử tế, ngọt ngào, nhưng sau lưng lại nói xấu, tìm cách hại người; hoặc lúc này thì thân thiết, vui vẻ, lúc khác lại lạnh nhạt, quay lưng.

leftcenterrightdel
 Ảnh minh họa: dantri.com.vn

Vì vậy, thành ngữ “lá mặt lá trái” thường được dùng để phê phán những người thiếu chân thành, thiếu nhất quán trong cách cư xử. Đây không phải là sự linh hoạt tích cực trong giao tiếp, mà là kiểu thay đổi thất thường, lật lọng, vì lợi ích của bản thân. Khi cần thì niềm nở, quan tâm; khi không còn lợi lộc hoặc gặp rắc rối, họ có thể tỏ ra xa cách, thậm chí làm như chưa từng quen biết. Sự thay đổi ấy khiến người khác khó tin cậy.

Câu thành ngữ là lời phê phán sâu sắc của cha ông về lối sống hai mặt, giả dối, chỉ nghĩ đến lợi ích cá nhân mà coi nhẹ chữ tình, chữ nghĩa. Trong quan niệm của người Việt, tình nghĩa là nền tảng đạo đức quan trọng. Sống sao cho trước sau như một, nói được làm được; đã quý ai thì chân thành, đã hứa điều gì thì cố giữ lời. “Lá mặt lá trái” là điều trái ngược hoàn toàn với những giá trị tốt đẹp đó.

Trong đời sống, kiểu sống “lá mặt lá trái” rất nguy hiểm cho các mối quan hệ. Một khi sự giả dối bị phát hiện, niềm tin sẽ bị tổn thương và khó có thể hàn gắn như ban đầu. Người khác luôn phải đặt câu hỏi: Thái độ này là thật hay giả? Lời nói ấy có đáng tin hay không? Mà niềm tin đã nứt vỡ, hiếm khi trở lại nguyên vẹn.

Ngược lại, những người sống thẳng thắn, trước sau như một lại thường được tôn trọng và tin cậy, dù lời nói đôi khi không hoa mỹ, hành động không quá khéo léo. Người ta vẫn lựa chọn kết giao với người thật lòng, dám góp ý chân thành, hơn là người ngoài mặt thì vui vẻ nhưng bên trong tính toán, so đo.

Thành ngữ “lá mặt lá trái” vì thế không chỉ là sự phê phán mà còn là lời nhắc nhở về cách sống. Mỗi người hãy trung thực, nhất quán giữa lời nói và hành động, giữa khi thuận lợi và lúc khó khăn. Giữ được sự chân thành, thẳng thắn giúp ta xây dựng các mối quan hệ bền vững hơn và cũng giúp bản thân thanh thản, không phải mang trên mình hai “bộ mặt” để ứng phó với cuộc đời.

VĂN TUẤN