Những ngày đầu nước ta mới giành độc lập, quân Tưởng, quân Pháp núp danh nghĩa đồng minh kéo vào giải giáp vũ khí quân Nhật với dã tâm chiếm đóng và xâm lược nước ta; ngân quỹ chính phủ bù nhìn để lại chỉ vỏn vẹn 1,25 triệu đồng Đông Dương, nhưng có tới 580.000 đồng rách nát đang chờ tiêu hủy và khoản nợ lên đến 564 triệu đồng; nạn đói, nạn dốt hoành hành, các lực lượng phản động trong nước trỗi dậy tăng cường chống phá... Những thách thức đó đe dọa nghiêm trọng đến nền tự do, độc lập và đặt vận mệnh đất nước vào thế “ngàn cân treo sợi tóc”.
Ngày 4-9-1945, Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Bộ trưởng Bộ Nội vụ thay mặt Chính phủ lâm thời ký ban hành Sắc lệnh số 4-SL về thành lập “Quỹ độc lập”; sau đó, Chính phủ ra chỉ thị về triển khai tổ chức “Tuần lễ vàng” trong cả nước để thu nhận những món tiền và đồ vật của nhân dân sẵn lòng quyên giúp Chính phủ, ủng hộ nền độc lập quốc gia.
Trong “Thư gửi đồng bào toàn quốc nhân dịp “Tuần lễ vàng” của Chủ tịch Hồ Chí Minh có đoạn viết: “Tuần lễ vàng sẽ tỏ cho toàn quốc đồng bào và cho toàn thế giới biết rằng trong lúc chiến sĩ Việt Minh trên các mặt trận quyết hy sinh giọt máu cuối cùng để giữ vững nền tự do độc lập của nước nhà, thì đồng bào ở hậu phương, nhất là những nhà giàu có, cũng có thể hy sinh được chút vàng để phụng sự Tổ quốc”. (Hồ Chí Minh toàn tập, tập 4, trang 16, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia-Sự thật, năm 2011).
Sau một tuần phát động (từ ngày 17 đến 24-9-1945), nhân dân cả nước đã tích cực hưởng ứng "Tuần lễ vàng", ủng hộ vàng, tiền, tài sản... giúp Chính phủ có đủ nguồn lực giải quyết khó khăn bức thiết về tài chính, củng cố, giữ vững thành quả cách mạng, tạo cơ sở vững chắc cho công cuộc kháng chiến, kiến quốc.
Theo Từ điển Bách khoa quân sự Việt Nam (Trung tâm Từ điển Bách khoa quân sự, Bộ Quốc phòng, năm 2009), “Tuần lễ vàng” là tuần lễ nhân dân cả nước tự nguyện đóng góp tiền, của để phụng sự đất nước, bảo đảm nhu cầu chi tiêu của Nhà nước. Tuần lễ vàng đã quyên góp được 370kg vàng và 20 triệu đồng cho Quỹ độc lập.
VĂN TUẤN