Theo đánh giá của Ngân hàng Thế giới (WB), ở cấp vi mô, báo chí thúc đẩy phát triển thông qua việc tăng cường khả năng tiếp cận thông tin và phổ biến kiến thức. Bằng việc cung cấp thông tin và cập nhật kiến thức với mọi người, báo chí giúp người dân cải thiện và nâng cao chất lượng cuộc sống. Kinh nghiệm của Canada là một ví dụ. Hồi những năm 60 của thế kỷ trước, do điều kiện xa cách, nông dân ở những vùng sâu gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp cận kiến thức canh tác mới. Tập đoàn phát thanh-truyền hình Canada đã phối hợp với Liên đoàn Nông nghiệp nước này cho ra mắt Chương trình khuyến nông “Diễn đàn nông dân” nhằm cung cấp thông tin, truyền bá kiến thức, chuyển giao tiến bộ kỹ thuật và đào tạo tay nghề cho nông dân. Nhờ đó mà năng lực và hiệu quả sản xuất, kinh doanh được nâng cao, thúc đẩy phát triển ở các khu vực nông thôn. Sau này, mô hình “Diễn đàn nông dân” được nhân rộng ra hàng loạt nước như: Benin, Ghana, Ấn Độ, Nepal, Nigeria, Pakistan, Senegal, Thái Lan, Togo, Zambia và đều đem lại hiệu quả.

leftcenterrightdel
Tác động của kỹ thuật số lên báo chí truyền thống là rất lớn. Ảnh: https: ictvietnam.vn  

 

Ngày nay, không phải phát triển đơn thuần mà bảo đảm bền vững trong phát triển mới là mục tiêu quan trọng nhất. Ở đây, báo chí luôn đóng vai trò tích cực, chẳng hạn giúp tăng nhận thức và sự quan tâm của người dân đến các vấn đề nảy sinh trong quá trình phát triển như môi trường, tạo sự đồng thuận với định hướng không đánh đổi môi trường lấy tăng trưởng. Phân tích dữ liệu thu thập từ 35 quốc gia châu Âu và các nước thuộc Liên Xô trước đây, trong đó có Nga, Ukraine, Bulgaria, Hungary, Slovenia, Croatia và Macedonia, các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng, mức độ tiếp cận thông tin, thông qua tiêu chí số lượng báo trên 1.000 dân, là yếu tố quyết định đến chất lượng môi trường, cũng như xu hướng tăng trưởng kinh tế có lợi cho môi trường. Nhờ báo chí mà sự quan tâm cũng như thái độ của người dân với nhiều vấn đề mới trong phát triển như biến đổi khí hậu, sức khỏe cộng đồng... được tăng lên. Có thể thấy, để phát triển bền vững cần phải có sự tham gia của mọi người vào quá trình tăng trưởng và đây chính là mảnh đất để báo chí thể hiện vai trò.

Ở cấp vĩ mô, báo chí giúp nâng cao chất lượng quản trị, hỗ trợ thông tin trong việc ra quyết định, thúc đẩy trách nhiệm giải trình, khả năng ứng phó và nỗ lực chống tham nhũng của chính quyền. Ở đây, báo chí là một kênh giúp người dân giám sát hoạt động của chính quyền và các quan chức được bầu. Qua đó thúc đẩy việc thực thi chính sách và nâng cao chất lượng cung cấp dịch vụ công. Câu chuyện về cải cách, phát triển kinh tế thành công ở Ba Lan và Hungary trong khi quá trình đó ở Ukraine chỉ đạt kết quả khiêm tốn cho thấy chính nỗ lực của báo chí trong việc tạo sự đồng thuận và gắn kết giữa chính quyền với người dân trong triển khai các chính sách là yếu tố quyết định đưa đến những kết quả tích cực.

Thêm vào đó, bằng cách cung cấp thông tin cho người sử dụng dịch vụ công, báo chí đã trao cho người dân công cụ hữu hiệu để yêu cầu giải trình trách nhiệm từ phía chính quyền. Năm 2004, WB tiến hành một nghiên cứu về hiệu quả chiến dịch nâng cao tính minh bạch của quỹ tài trợ giáo dục với việc cải thiện chất lượng giáo dục ở Uganda. Kết quả cho thấy, ở những nơi mà người dân có điều kiện tiếp cận nhiều hơn với báo chí để giám sát việc thực hiện, hiệu quả triển khai quỹ tài trợ giáo dục cũng tốt hơn. Thể hiện qua mức độ tài trợ bình quân trên đầu người mà chính quyền chia cho người dân ở các vùng này cao hơn, tạo điều kiện cho con em họ tiếp cận tốt hơn với giáo dục.

Đặc biệt, báo chí đóng góp rất hiệu quả vào chống tham nhũng. Việc báo chí giám sát những người nắm quyền và cung cấp thông tin chính xác cho công chúng được chứng minh là biện pháp kiểm soát tham nhũng hiệu quả. Thông qua giám sát, cảnh báo công chúng về tham nhũng hoặc lạm dụng lòng tin, báo chí đã góp phần nâng cao hiệu quả quản trị, thúc đẩy kinh tế phát triển. Một nghiên cứu tại 51 quốc gia, được công bố vào năm 2006, cho thấy việc cải thiện điều kiện làm việc của phóng viên, nâng cao khả năng kinh tế và sức cạnh tranh của các cơ quan báo chí có tác động tích cực đến mục tiêu giảm tham nhũng. Một nghiên cứu khác tại 97 quốc gia trong giai đoạn từ năm 1995 đến 2002 thì kết luận rằng, tăng thêm 1% điều kiện hoạt động cho các nhà báo sẽ cải thiện 5,1% trong Chỉ số nhận thức tham nhũng (CPI). Ngược lại, ở những nước mà mức độ giám sát dân sự thấp đối với chính quyền, thiếu hệ thống báo chí hoạt động tích cực, nạn tham nhũng sẽ tăng thêm.

Không chỉ phản ánh hiện thực, đồng hành với đời sống xã hội, báo chí còn có thể khơi dậy, nuôi dưỡng và dẫn dắt tinh thần phát triển của cả dân tộc. Những bài viết sắc sảo, hình ảnh sinh động, phóng sự hấp dẫn... luôn có lực hút cùng sức truyền cảm mạnh mẽ, thắp lên ngọn lửa của khát vọng vươn lên trong mỗi con người, đóng góp vào sự phát triển chung của đất nước.

TƯỜNG LINH