Sau bài phát biểu dài tại Vườn Hồng trong Nhà Trắng hôm 2-4 vừa rồi, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã ký sắc lệnh thiết lập thuế quan đối ứng đối với hàng nhập khẩu vào Mỹ với mức tương đương thuế suất mà Mỹ cho rằng các đối tác thương mại áp dụng với mình. Khác với thuế quan thông thường, thuế đối ứng còn xem xét cả các yếu tố phi thuế quan như thao túng tiền tệ, rào cản thương mại, các chính sách, môi trường, sự khác biệt về thuế tiêu thụ... được cho là gây bất lợi đối với doanh nghiệp Mỹ.

Lâu nay, trong con mắt của ông Donald Trump, nước Mỹ đang bị “vơ vét, tàn phá, xâm phạm và chiếm đoạt” bởi cả bạn và thù trong hơn 50 năm qua. Cho rằng “nước Mỹ đang bị cả thế giới lợi dụng”, ông cáo buộc: “Không có công ty nào của chúng ta được phép thâm nhập vào các quốc gia khác”. Ông cũng không ngừng than phiền về sự suy yếu của ngành sản xuất Mỹ khi cho rằng “không có thép thì chẳng có quốc gia”.

leftcenterrightdel

 Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố các mức thuế  đối ứng mới tại Nhà Trắng ngày 2-4-2025. Ảnh: Reuters/ TTXVN

 

Bằng cách áp dụng mức thuế quan cứng rắn đối với hầu hết mọi quốc gia, ông Donald Trump hướng tới mục tiêu mà ông mô tả là “giải phóng” nước Mỹ khỏi hàng hóa của nước ngoài, từ đó thúc đẩy phục hồi việc làm và các nhà máy. Ông khẳng định: “Ngày 2-4 sẽ vĩnh viễn đi vào lịch sử, đánh dấu sự hồi sinh của nền công nghiệp Mỹ, ngày mà nước Mỹ giành lại quyền định đoạt về tương lai, ngày mà nước Mỹ thịnh vượng trở lại, chấm dứt hiện tượng người nước ngoài, những kẻ lừa bịp, những con kền kền rút ruột các nhà máy của Mỹ và đập vỡ giấc mơ Mỹ”.

Để xây bức tường thành bảo vệ thị trường nội địa, ông Donald Trump sẵn sàng giáng đòn thuế quan 10-50% với các đối tác thương mại, dù đó là đồng minh thân cận như Liên minh châu Âu (EU), Nhật Bản, Australia... hay là các đối thủ như Trung Quốc, Iran, Venezuela. Ngay cả quốc đảo nhỏ bé Tuvalu tận Nam Thái Bình Dương, hay quốc gia thuộc nhóm nghèo nhất thế giới như Ethiopia, không biết có gì để xuất khẩu sang Mỹ, cũng chịu mức thuế đối ứng 10%.

Tuy nhiên, mục tiêu của Washington không đơn giản chỉ là giảm thâm hụt thương mại, khuyến khích sản xuất nội địa, thúc đẩy đầu tư vào Mỹ và tạo ra việc làm cho người dân Mỹ. Đúng là điều này đang là vấn đề cấp bách với nước Mỹ nhưng chưa phải là cái đích cuối cùng. Mục tiêu chiến lược của Washington là thiết lập lại trật tự thương mại toàn cầu theo nguyên tắc mà Mỹ đặt ra, buộc các nước khác phải điều chỉnh chính sách theo kịch bản của Mỹ.

Khác với những người tiền nhiệm, ông Donald Trump không cổ súy các diễn đàn đa phương mà ưu tiên đàm phán song phương. Chiến lược kinh tế của ông là theo đuổi chủ nghĩa bảo hộ (protectionism) thay vì chủ nghĩa toàn cầu (globalism). Thế giới lý tưởng của ông là mô hình bánh xe với nan xe là các quốc gia, trong đó không một nan xe nào có thể ảnh hưởng quá lớn đến sự vận hành của cả bánh xe do Mỹ điều khiển.

“Cuộc chiến” thuế quan một bên và bên kia là “chiếc ô” an ninh là những công cụ mà ông Donald Trump hy vọng có thể ép hầu hết các nước, cả đối thủ và đồng minh, phải nhượng bộ, chấp thuận những thay đổi theo chính sách toàn cầu của Mỹ. Trước mắt, hàng rào thuế quan có thể giúp Mỹ giảm bớt thâm hụt thương mại, kéo dần các công ty sản xuất của Mỹ hồi hương, đồng thời thúc đẩy các nước đầu tư vào Mỹ để tránh bị đánh thuế nhập khẩu. Về lâu dài, bức rào này sẽ phân tuyến nền kinh tế thế giới thành hai phía, với một bên là những nước chấp nhận luật chơi do Mỹ đưa ra nên được giảm hoặc miễn trừ thuế và bên kia là những người đứng ngoài cuộc chơi phải chịu rào cản thuế quan cao hơn. Trong trật tự kinh tế mới đó, người chơi sẽ phải “chọn phe”, không còn vùng xám để có thể linh hoạt.

Với Trung Quốc, đòn thuế quan này của ông Donald Trump đánh vào cốt lõi của hai chiến lược chính mà Bắc Kinh đang áp dụng nhằm giảm tác động của chiến tranh thương mại Mỹ-Trung. Đó là chuyển dịch một số hoạt động sản xuất ra nước ngoài để tránh thuế quan của Mỹ và tăng doanh số bán hàng vào các thị trường ngoài Mỹ. Ngăn chặn được Trung Quốc, khuất phục được các đối thủ cạnh tranh như châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc..., ông Donald Trump hy vọng nền công nghiệp Mỹ sẽ lấy lại vị thế hàng đầu thế giới trong tất cả các lĩnh vực, như nước này hiện đang nắm giữ trong các ngành công nghệ, dược phẩm, năng lượng. Đó chính là con đường đưa nước Mỹ “vĩ đại trở lại” như tham vọng mà ông đưa ra trong chiến dịch tranh cử.

Trước mắt, đòn áp thuế đối ứng của Mỹ đã phần nào hiện thực hóa mục tiêu của ông Donald Trump. Khoảng 75 quốc gia, vùng lãnh thổ đã đề nghị đàm phán với Washington và 15 nước khác đang được xem xét. Những nước có hành động đáp trả thì bị áp thuế lên tới mức khó tin. Đây là lúc mà Washington hướng tới mục tiêu tiếp theo là áp đặt kịch bản của mình trong các cuộc đàm phán song phương với từng đối tác và sẵn sàng cho cuộc đối đầu với các đối thủ không chịu khuất phục.

Chính vì thế, việc ông Donald Trump bất ngờ tuyên bố tạm hoãn áp dụng thuế đối ứng trong vòng 90 ngày không phải là liều thuốc hóa giải cơn sốc toàn cầu. Rất có thể, nó chỉ là khoảng lặng ngắn ngủi trước khi cơn bão táp thương chiến toàn cầu bùng nổ. 

TƯỜNG LINH