Thời bao cấp, số nhà có của ăn của để đếm trên đầu ngón tay. Phần nhiều, nhà ai chẳng khó. Trong bữa ăn hằng ngày, thịt, cá luôn là điều xa xỉ. Đầu tháng lĩnh tem phiếu, nhà nhà chỉ lo sao cho đủ mắm, muối, mì chính, đường... cho cả tháng.
Cái khó ló ra đủ các món để trôi thứ cơm nấu từ “gạo mậu dịch”-thứ gạo hội đủ những yếu tố: Khô, mọt, sạn. Trong đó, rau sống chấm cà chua xốt tóp mỡ đáng được coi là... đặc sản.
    |
 |
Món rau sống chấm nước xốt cà chua gây thương nhớ.
|
Nhà tôi ở một trong 4 quận trung tâm của Hà Nội. Nhưng thời đó, đất hoang còn đầy. Mẹ là giáo viên, ngày dạy một buổi, buổi còn lại chỉ vắt óc lo bữa no cho hai đứa con đang tuổi ăn tuổi lớn. Mẹ “khai hoang” được một mảnh vườn nhỏ, chừng dăm chục mét vuông. Đất tốt, người chăm chỉ, trên mảnh vườn ấy mơn mởn mùa nào rau nấy. Cà chua, bắp cải, su hào, súp lơ... vào vụ đông. Rau muống, đậu xanh, bầu, bí.. vào vụ hè. Rau gia vị thì quanh năm.
Mùa đông, cà chua hồng căng mọng, bên trong đầy bột, chỉ chút xíu hạt. Rau xà lách non mỡ, căng giòn. Rau mùi ta, húng Láng, tía tô, hành lá... đâm tua tủa. Mẹ đun sôi ít mỡ lợn, phi mấy củ hành, rồi cắt dăm quả cà chua, bỏ hạt, cho vào. Bột cà chua chín, cùng nửa bát nước, trở thành thứ nước xốt sền sệt. Mẹ nêm đậm mắm muối, bỏ thêm dăm thìa tóp mỡ, lại thêm hành lá thái nhỏ. Rau sống rửa sạch, mẹ còn cẩn thận ngâm nước muối loãng, vẩy ráo nước.
Lên mâm, một rổ rau sống thập cẩm, nước xốt cà chua thơm dậy, cơm nóng nghi ngút, thế đã đủ thành một bữa thịnh soạn. Thật nhiều năm đã qua, hình ảnh ấy, hương vị ấy, chưa bao giờ phai nhạt.
Nay, thời đã sung túc hơn nhiều, món ăn phổ biến thời bao cấp ấy lại được nâng lên một “đẳng cấp” mới. Cũng vẫn là những thành phần cũ, nhưng người ta thêm vào phần thịt nạc vai mềm.
Để tròn vị, món rau sống chấm nước xốt cà chua cần đạt được những “tiêu chuẩn”: Nước xốt có màu đỏ tươi, thoảng hương hành phi, vị đậm đà; rau tươi, giòn khi chấm cùng với nước xốt nổi vị chua chua, ngọt ngọt; tóp mỡ ngoài mềm, trong giòn, beo béo; thịt băm dắt chút mỡ mềm ngọt, béo thơm.
Thời thế mỗi đổi thay, nhưng hình như, càng hiện đại, người ta càng nhớ nhiều về quá khứ. Bởi, có thật nhiều thứ đẹp đẽ trong quá khứ mà người ta không tìm thấy ở hiện đại. Ẩm thực là một phần trong đó. Món rau sống chấm nước xốt cà chua sẽ luôn là một hồi ức sống giữa hiện tại.
Bài và ảnh: PHẠM THU