Chúng tôi gặp bà Thái Thị Cương, cựu nữ thanh niên xung phong (TNXP) từ năm 1965 đến 1970 tại Ngã ba Đồng Lộc. Bà từng giữ các chức vụ đại đội phó, đại đội trưởng, bí thư đoàn và Bí thư Đảng ủy Tổng đội TNXP 55, Hà Tĩnh. Tuổi đã cao, mang trong mình nhiều bệnh tật nhưng khi nhắc về thời tuổi trẻ TNXP sôi nổi, nhiệt huyết mà gian lao, ánh mắt bà Cương vẫn lấp lánh sự tự hào và xúc động.
Bà Thái Thị Cương kể rằng, ngày 24-7-1968, lúc đó bà đang điều hành cuộc họp xét đối tượng kết nạp Đảng ở xã Phú Lộc (huyện Can Lộc) thì nghe tin 10 cô gái ở Tiểu đội 4 hy sinh. “Nhận được tin báo, chi bộ tạm dừng ngay cuộc họp và đến hiện trường. Nén đau thương, chúng tôi chỉ đạo một số lực lượng thực hiện công tác tìm kiếm 10 cô gái hy sinh, còn lại vẫn phải duy trì các hoạt động của đơn vị. Trong 10 cô gái có Dương Thị Xuân là người cùng quê Đức Tân, Đức Thọ với bà. Hồi đó, Xuân đang yêu anh Tân, là bộ đội ở chiến trường miền Nam. Họ hẹn nhau ngày đất nước thống nhất sẽ về chung một nhà. Nhưng rồi cả Dương Thị Xuân và anh Tân đều lần lượt hy sinh. Họ gửi thanh xuân và tình yêu ấy ở lại nơi chiến trường...
Tham gia TNXP trong giai đoạn chiến tranh ác liệt, bà Thái Thị Cương chứng kiến nhiều sự hy sinh của đồng chí, đồng đội. Dù là chỉ huy đơn vị nhưng vẫn là một người phụ nữ, không ít lần bà phải nuốt nước mắt vào lòng để làm nhiệm vụ cũng như làm điểm tựa tinh thần cho chị em. Bà Cương ám ảnh mãi sự ra đi của anh Võ Xuân Tài. Anh đã anh dũng hy sinh trong khi rà, phá quả bom thứ 10 vào ngày 4-7-1968 tại cầu Tối. Chiến trường khắc nghiệt và thiếu thốn, bà Thái Thị Cương vội hái nhành hoa sim tím bên đồi cùng nén hương đặt lên thi thể đồng đội rồi làm lễ truy điệu. Nhớ lại những ngày bi tráng đó, bà Cương rưng rưng đọc mấy câu thơ: "Ngày anh đi giữa mùa hoa sim tím/ Bên tay em là nấm mộ của anh/ Em rưng rưng nước mắt ròng ròng/ Chia tiễn biệt ngày này anh nhé".
Trong ký ức của Đại đội trưởng Thái Thị Cương, cung đường 15A tại Ngã ba Đồng Lộc với vị trí “yết hầu giao thông”, nằm trên các hành lang giao thông nối liền Bắc-Nam, Đông-Tây, là điểm trung chuyển cho các chiến trường hai miền Nam-Bắc và chiến trường Lào. Vượt qua con đường độc đạo Ngã ba Đồng Lộc, quân ta sẽ tỏa ra nhiều tuyến đường khác nhau để chi viện cho chiến trường miền Nam. Vì vậy, không quân Mỹ liên tục đánh phá Ngã ba Đồng Lộc, coi đây là “tọa độ chết” nhằm cắt đứt huyết mạch giao thông của quân và dân ta. Dưới bom cày, đạn xới nhưng hoa sim, hoa mua vẫn mọc lên xanh tốt. Sắc tím ấy làm đẹp cho chiến trường, là món quà đôi lứa tặng nhau, là bông hoa tiễn biệt đồng đội. Cuối mùa, những bông hoa tím kết trái chín mọng giúp chị em xua đi những cơn đói. Và hoa sim, hoa mua cũng hy sinh thân mình, lót đường cho những chuyến xe qua để chi viện nhân tài, vật lực cho chiến trường miền Nam.
Sau chiến tranh, bà Thái Thị Cương cùng hàng nghìn cựu TNXP trở về quê, xây dựng cuộc sống. Họ cùng tham gia vào “ngôi nhà chung” Hội Cựu TNXP tỉnh Hà Tĩnh phát huy vai trò là những chứng nhân lịch sử, đề xuất, tham mưu cho cấp ủy đảng, Nhà nước, chính quyền địa phương giải quyết chế độ cho lực lượng TNXP. Thông qua hoạt động của hội, các cựu TNXP năm xưa đã động viên, chia sẻ giúp đỡ nhau trong cuộc sống, thăm hỏi khi đau yếu; tặng quà, sổ tiết kiệm cho cựu TNXP có hoàn cảnh khó khăn và thân nhân liệt sĩ, các nữ cựu TNXP...
Từ năm 2016 đến 2021, Hội cựu TNXP tỉnh Hà Tĩnh đã vận động, quyên góp tặng 7.075 suất quà; 142 sổ tiết kiệm; vận động, quyên góp xây dựng 275 ngôi nhà tình nghĩa trao tặng những đồng đội khó khăn. Cựu TNXP cũng nêu gương sáng học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; giúp nhau làm kinh tế, xóa đói giảm nghèo; xây dựng nông thôn mới. Đến nay, hội đã phối hợp xây dựng được 151 mô hình kinh tế và 66 vườn mẫu, trong đó 36 mô hình có thu nhập từ 100 triệu đồng/năm trở lên. Nhiều năm qua, cán bộ, hội viên cựu TNXP toàn tỉnh gương mẫu đi đầu phát huy tinh thần “dời non, lấp biển” năm xưa, thực hiện cuộc vận động xây dựng nông thôn mới. Đã có 966 hộ hội viên hiến 49.430m2, hiến hàng nghìn mét tường rào, cây ăn quả... góp phần xây dựng đường giao thông, nhà văn hóa ở nơi sinh sống.
Tại Ngã ba Đồng Lộc, đến dịp tháng bảy, các cựu TNXP năm xưa mỗi lần đến thăm vẫn lên triền đồi phía sau khu di tích hái những nhành hoa mua, hoa sim tím đặt lên mộ đồng đội. Trong những lễ vật dâng lên các cô, bên cạnh gương, lược, quả bồ kết thì không thể thiếu sắc tím hoa mua, hoa sim. Sắc tím khiêm nhường của hoa sim trên núi đồi cằn cỗi, trên dấu vết cuộc chiến, mang trong mình ý chí quật cường, vươn lên trong khó khăn, thử thách.
HOÀNG HOA LÊ