Thị trường điện ảnh Việt Nam những năm qua là một trong những thị trường phát triển năng động. Màn ảnh chiếu rạp của Việt Nam đang là nơi gặp gỡ, giao lưu, đầy tính cạnh tranh của nhiều sản phẩm , đa dạng về văn hóa của nhiều nước có nền điện ảnh lớn trên thế giới. Phim truyện do người Việt dàn dựng tuy còn chiếm tỷ lệ khiêm tốn so với số lượng phim nước ngoài được trình chiếu trên hệ thống các rạp cả nước nhưng đã dám chấp nhận sự cạnh tranh trong một bối cảnh không dễ dàng gì.

Mấy năm gần đây, trong danh sách 10 phim có doanh thu cao nhất của thị trường chiếu bóng Việt Nam có thể thấy hầu như gần hết thuộc về phim Việt Nam (10 phim năm 2025 đều là phim Việt Nam). Điều đó không chỉ cho thấy nội lực, khát vọng trỗi dậy của một nền điện ảnh mà còn cho thấy Việt Nam có một công chúng điện ảnh tuyệt vời. Đề tài chiến tranh cách mạng-đề tài có thời gian tưởng như chỉ khai thác trong những dịp lễ lớn, phim làm ra chỉ chiếu vài buổi rồi cất kho; trong không gian văn hóa mới đã tìm ra sức bật mới, trở thành nguồn cảm hứng diệu kỳ không chỉ của người sáng tạo điện ảnh mà còn của những người thụ hưởng các tác phẩm điện ảnh. Các phim: “Đào, phở và piano”, “Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối”, “Mưa đỏ”-câu chuyện của các bộ phim tưởng cũ nhưng đã mang tới cho người xem những giá trị đạo đức tinh thần cốt lõi trong một không gian phát triển mới của dân tộc. Bộ phim “Mưa đỏ” của Điện ảnh Quân đội nhân dân trở thành một sự kiện văn hóa, thu hút hàng triệu người xem, trở thành phim có doanh thu cao nhất trong các phim trên màn ảnh Việt.

Khi nói tới thành tựu, nói tới những tín hiệu lạc quan, tiềm năng phát triển cũng không thể không nhìn thấy những yếu kém, những hạn chế, thiếu hụt của điện ảnh Việt Nam hiện nay. Chính vì thế, tôi nghĩ Chiến lược được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Trong Chiến lược đã đưa ra những giải pháp và các nhiệm vụ cơ bản. Vấn đề hiện nay là phải làm gì, làm thế nào để hiện thực hóa Chiến lược ấy.

Tôi có nhiều năm làm công tác đào tạo, có một số năm tham gia hoạt động thẩm định, phân loại phim truyện của Việt Nam và của nước ngoài trước khi được chiếu trong hệ thống rạp của cả nước. Đây là hai lĩnh vực quan trọng đến đâu, có ý nghĩa như thế nào đối với sự phát triển điện ảnh các nhà điện ảnh đều đã nói tới. Tôi nghĩ muốn thay đổi, muốn nâng cao chất lượng điện ảnh Việt Nam, xây dựng CNĐA Việt Nam, trong đó có hai lĩnh vực này chắc chắn cần một tư duy đột phá. Phải có một cách tiếp cận mới mang tính cách mạng chứ không phải chỉ là sự “cải tiến”.

leftcenterrightdel

"Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối" là một bộ phim nổi bật của điện ảnh Việt năm 2025. Ảnh do đoàn phim cung cấp

Để xây dựng một nền CNĐA như Chiến lược đề ra thiết nghĩ phải bắt đầu từ nguồn nhân lực, tạo điều kiện, sử dụng và có biện pháp nâng cao trình độ nguồn nhân lực đã có; đồng thời đổi mới công tác đào tạo và chuẩn bị bài bản nguồn nhân lực mới có khả năng đáp ứng cho nhu cầu của sự phát triển. Trước đây ta đào tạo người làm phim để tạo ra sản phẩm có chất lượng tư tưởng và nghệ thuật, giờ đây sản phẩm có giá trị tư tưởng và nghệ thuật ấy với tư cách một sản phẩm CNVH-sản phẩm hàng hóa đặc thù đòi hỏi phải đáp ứng nhu cầu của thị trường với thị hiếu luôn biến đổi, đáp ứng nhu cầu tinh thần đa dạng của người xem. Người làm phim phải hiểu về thị trường bởi thị trường điện ảnh là nơi lan tỏa các giá trị tư tưởng nghệ thuật của một bộ phim.

Thay đổi cách thức đào tạo nguồn nhân lực điện ảnh có khả năng sáng tạo những sản phẩm điện ảnh đáp ứng nhu cầu của thị trường, có khả năng cạnh tranh với sản phẩm điện ảnh của các nước có nền điện ảnh lớn trên thế giới, đó là thách thức không hề nhỏ.

Nói tới CNĐA, nói tới thị trường điện ảnh không thể không nói tới đầu ra của thị trường điện ảnh. Câu hỏi đặt ra là có nút thắt nào nên nghĩ đến chuyện cần tháo gỡ không?

Luật Điện ảnh năm 2022 mở ra hành lang pháp lý thông thoáng cho sự phát triển của điện ảnh. Việc thẩm định, phân loại và cấp phép phim chiếu rộng rãi, phim chiếu cho người xem theo độ tuổi cụ thể có thể thấy đã tạo điều kiện cho sự phát triển phù hợp, lành mạnh và minh bạch cho thị trường điện ảnh. Chỉ những phim vi phạm các nội dung được chỉ rõ trong điều 9 của Luật Điện ảnh mới không được cấp phép.

Nếu hiểu sâu sắc những nội dung của Luật Điện ảnh thì có thể thấy không có nút thắt trong đầu ra của sản phẩm điện ảnh. Trong hoạt động thẩm định và phân loại phim truyện của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch các thành viên đều nhất quán quan điểm ủng hộ sự phát triển của phim Việt, phim có những chi tiết vi phạm các nội dung cấm của luật đều được tạo điều kiện khắc phục. Hội đồng duyệt không phải là “cửa ải” mà là “bà đỡ” đúng nghĩa cho việc đến với người xem của các tác phẩm điện ảnh.

Không thể không thấy một điều quyền tự do sáng tạo, quyền tự do biểu đạt trong các nhà làm phim trẻ, đâu đó có những nhận thức khác nhau. Đây sẽ là câu chuyện dài trong sự phát triển điện ảnh không thể không quan tâm. Một lần làm việc với các thành viên Hội đồng duyệt phim của Hàn Quốc, bạn có chia sẻ, nước bạn cũng phân loại phim được chiếu theo độ tuổi, nhưng với những phim có vấn đề họ không cấm tuyệt đối chỉ cấp phép cho chiếu hạn chế ở một số rạp cụ thể, trong một thời gian cụ thể. Điều đó có nghĩa rằng vai trò của người xem được đề cao. Người xem sẽ có tiếng nói quan trọng trong sự phát triển của CNĐA.

Chắc chắn để phát triển CNVH trong đó có CNĐA chúng ta có rất nhiều việc phải làm. Tất cả phải bắt tay vào chứ không phải chỉ chờ đợi và hy vọng.

GS, TS TRẦN THANH HIỆP, Nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội, Chủ tịch Hội đồng thẩm định, phân loại phim truyện và phim kết hợp nhiều loại hình