Cách đây 104 năm, quần chúng lao động nước Nga, dưới sự lãnh đạo của chính đảng tiền phong do V.I.Lênin vĩ đại đứng đầu, đã làm nên một sự kiện rung chuyển toàn thế giới: Cách mạng Tháng Mười năm 1917 thành công, đánh đổ chế độ quân chủ chuyên chế, đập tan các phương án chính trị tiêu cực của giai cấp tư sản, khai sinh chế độ xã hội chủ nghĩa (XHCN) đầu tiên trong lịch sử loài người.
Cách mạng Tháng Mười Nga thành công đã giương cao lá cờ búa liềm thắm hồng sắc màu cách mạng, giai cấp công nhân và nhân dân lao động toàn Nga thực sự nắm quyền làm chủ, xây dựng chính quyền Xô viết, biến chủ nghĩa xã hội (CNXH) từ mơ ước và lý luận thành hiện thực sinh động ở Nga và sau đó là trên toàn liên bang chiếm 1/6 diện tích đất của địa cầu. Thực tiễn lịch sử thế giới trong hơn một thế kỷ qua, với những sự thật không thể thêm bớt, đã khẳng định vai trò và ý nghĩa hết sức to lớn của cuộc Cách mạng Tháng Mười Nga-cột mốc mở đầu thời đại ngày nay.
Bắt đầu từ Cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917 đã chấm dứt thời đại độc tôn của chủ nghĩa tư bản trong nền kinh tế và chính trị thế giới, mở ra kỷ nguyên mới của phát triển và tiến bộ xã hội. Từ cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, chủ nghĩa tư bản bộc lộ rõ rệt nhất những hạn chế không thể vượt qua. Nền văn minh vật chất sung mãn do chủ nghĩa tư bản tạo ra đã được xây dựng bằng nước mắt và máu của quần chúng lao động khắp toàn cầu; sự phồn vinh của quốc gia, dân tộc, giai cấp, tầng lớp này được đánh đổi bằng sự bần cùng hóa của nhiều quốc gia, dân tộc, giai cấp, tầng lớp khác; sự hưng thịnh của một nhúm siêu cường được đánh đổi bằng hàng loạt cuộc chiến tranh xâm lược tàn khốc, biến hàng trăm quốc gia Á, Phi, Mỹ Latin thành hệ thống thuộc địa đáng hổ thẹn của chủ nghĩa thực dân...
Ở điểm giao thời giữa thế kỷ 19 và thế kỷ 20, nhiều nhà tư tưởng, chính trị gia trên thế giới đã đưa ra các học thuyết và mô hình phát triển mới nhằm đáp ứng những yêu cầu bức thiết của thời đại. Phong trào dân chủ cách mạng Nga do Nikolay Chernyshevsky làm thủ lĩnh; thuyết “Tam dân” của Tôn Trung Sơn ở Trung Quốc; thuyết “Chấp trì chân lý” tôn vinh đạo đức tối cao của M.Gandhi ở Ấn Độ; tư tưởng về một “chế độ cho người nghèo trên thế gian” của José Martí ở Mỹ Latin... là những phương án cụ thể, tìm kiếm nội dung và con đường phát triển mới thay thế chủ nghĩa tư bản. Đó cũng là những phê phán, bác bỏ quyết liệt đối với logic phát triển trong quỹ đạo tư bản chủ nghĩa khi thế giới kết thúc thế kỷ 19 và bước vào thế kỷ 20.
Như kết tinh mọi tư tưởng giải phóng và phát triển tiến bộ của thời đại, Cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917 nổ ra, đáp ứng đầy đủ nhất những yêu cầu bức bách của lịch sử là xóa bỏ chế độ tư bản chủ nghĩa, mở ra chân trời mới cho mục tiêu phát triển và tiến bộ xã hội.
Từ chiếc nôi nước Nga và Liên Xô, cách mạng vô sản và chế độ XHCN đã được tiến hành thắng lợi ở nhiều không gian địa-chính trị trọng yếu. CNXH trở thành một hệ thống thế giới, đối trọng hữu hiệu trên nhiều lĩnh vực với hệ thống tư bản chủ nghĩa. Dưới ánh sáng của ngọn hải đăng Tháng Mười Nga, quần chúng lao động và các lực lượng cách mạng khác đã xây dựng chế độ XHCN ở 15 quốc gia thuộc châu Âu, châu Á và cả ở châu Mỹ; cộng với nhiều quốc gia định hướng XHCN ở Á, Phi và Mỹ Latin. Cách mạng XHCN và CNXH đã thực sự là lực lượng mở ra, thực thi mục tiêu giải phóng và phát triển cho nhân loại trong những thập kỷ sôi sục đấu tranh giai cấp, đấu tranh dân tộc và đấu tranh xã hội. Những kỷ nguyên độc tôn của chủ nghĩa tư bản đã thật sự chấm dứt, buộc họ phải biết cách chung sống hòa bình với CNXH. Hiểu theo nghĩa đó, rõ ràng CNXH đóng vai trò là một trong những nhân tố quyết định xu hướng vận động của thế giới trong thế kỷ 20.
Cách mạng Tháng Mười Nga đã mở ra và tạo động lực mạnh mẽ cho phong trào giải phóng dân tộc trong thời đại mới, thời đại của chủ nghĩa đế quốc và cách mạng vô sản. Theo con đường của ngọn hải đăng Tháng Mười Nga, các dân tộc trên thế giới đã vùng lên giải phóng khỏi các chế độ quân chủ, phát xít, thực dân, đế quốc; xác lập nền cộng hòa với chủ quyền đối nội, đối ngoại không thể bác bỏ; xây dựng chế độ xã hội mới do người lao động làm chủ. Dưới sức công phá của dòng thác cách mạng giải phóng dân tộc trong thời đại mới do Cách mạng Tháng Mười Nga mở ra, hệ thống thuộc địa do chủ nghĩa thực dân, đế quốc thiết lập trong suốt 5 thế kỷ (từ năm 1492) đã hoàn toàn sụp đổ trong vòng chưa đầy 5 thập kỷ! Lịch sử thế giới hiện đại không thể không khắc ghi công lao và ý nghĩa thời đại của Cách mạng Tháng Mười Nga.
Động lực và cảm hứng từ Cách mạng Tháng Mười Nga tiếp tục tạo nên xu hướng phê phán, phủ định và thay thế chủ nghĩa tư bản bằng một chế độ xã hội tiến bộ hơn trong bối cảnh thế giới ngày nay. Thế kỷ 21 đặt ra nội dung và yêu cầu mới cho mục tiêu phát triển, đó là sự phát triển trong hòa bình và tự do; phát triển hài hòa giữa vật chất và tinh thần; phát triển trong công bằng và dân chủ; phát triển bền vững và nhân văn; sự phát triển của mỗi người, mỗi nhóm xã hội, mỗi giai cấp, tập đoàn, mỗi quốc gia, dân tộc phải là điều kiện tích cực cho sự phát triển của những người khác và toàn bộ loài người. Mục tiêu phát triển hiện đại tự nó đặt ra yêu cầu tiếp tục giải phóng, giải phóng triệt để hơn khỏi con đường và chế độ tư bản chủ nghĩa trong mọi biến thái khác nhau của chúng.
Ngay từ chính các trung tâm tư bản chủ nghĩa đã không ngừng cất lên biết bao lời cảnh tỉnh, phê phán, rằng chủ nghĩa tư bản là “một thế giới không thể chấp nhận được” (René Dumont), nó “chứa đựng nhiều vết loét không thể cứu chữa” (Henry Kissinger), nó sẽ rơi vào “cuộc khủng hoảng toàn cầu” (George Soros). Vì vậy, loài người sẽ phải vận động đến “làn sóng văn minh thứ ba” (Alvin Toffler), đến một “xã hội hậu tư bản” (Peter Drucker)... Chủ nghĩa tư bản, dưới hình thức hiện đại nhất của nó là chủ nghĩa tự do mới, đã bị phê phán quyết liệt ngay từ bên trong và ở quy mô toàn cầu. Cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa tư bản và khuynh hướng xây dựng một xã hội khác thay thế, bắt đầu từ Cách mạng Tháng Mười Nga cách đây 104 năm, đang và tiếp tục diễn ra mạnh mẽ trong thời đại ngày nay.
Kiên định theo con đường và phát huy bài học sáng tạo của Cách mạng Tháng Mười Nga, CNXH chứng minh sức sống và tính ưu việt của mình thông qua quá trình cải cách, đổi mới và phát triển. Từ cuối thế kỷ 20 đến nay, các nước XHCN và các lực lượng cộng sản thế giới tích cực đổi mới tư duy, nâng cao nhận thức và cải cách chính sách phát triển trên mọi lĩnh vực. Những nguyên lý và các giá trị bền vững của Chủ nghĩa Mác-Lênin được nhận thức đầy đủ hơn; những kinh nghiệm thành công và những hạn chế, vấp váp của CNXH được xác định một cách chân thực hơn; những xu thế vận động của thế giới hiện đại được lĩnh hội kịp thời, khách quan hơn. Nhờ vậy, các quốc gia XHCN không những thoát khỏi khủng hoảng mà còn đạt nhiều bước tiến lớn.
Với tính cách là sản phẩm của Cách mạng Tháng Mười Nga, CNXH hiện nay vẫn là một lực lượng chính trị, quân sự, kinh tế, tinh thần không thế lực nào có thể bỏ qua trong những tính toán chiến lược toàn cầu. Chính vì chân lý sáng tỏ này mà nhiều trí tuệ lớn, như: Jacques Derrida, Noam Chomsky, Joseph Stiglitz, Dinoviev... giống như Albert Einstein, Paul Sartre, Bertrand Russell... trước kia, đều biểu thị sự đồng tình không che giấu với chủ nghĩa cộng sản, công khai đánh giá Mác là nhà tư tưởng của thế kỷ 21 và Cách mạng Tháng Mười Nga là sự kiện vĩ đại nhất trong lịch sử thế giới hiện đại.
PGS, TS NGUYỄN VIẾT THẢO